به گزارش شبنم همدان به نقل از جام جم : جایزه امسال (سال 2017 میلادی) از آن جهت برای ما اهمیت دارد که دکتر کامران وفا، استاد فیزیک دانشگاه هاروارد، جایزه پیشگامان علم را برای تحقیقات در حوزه تئوری ریسمان دریافت کرد. کامران وفا و دو فیزیکدان دیگر، اندرو استرامینجر و جوزف پولچینسکی، موفق به دریافت جایزه سه میلیون دلاری پیشگامان علم در حوزه فیزیک بنیادی و نظریه ریسمان و گرانش کوانتومی شدند.

ارزش مطالعات علمی در حوزه‌های بنیادی علم

نظریه ریسمان گرچه هنوز اثبات نشده است، اما مطالعات در حوزه این نظریه، درک انسان از جهان و بخصوص سیاهچاله​های فضایی را دگرگون می‌کند.

دکتر کامران وفا، درباره اهمیت ویژه‌ای که این جایزه برای علوم بنیادی قائل است به جام‌جم می‌گوید: پایه‌گذاران این جایزه معتقدند علم می‌تواند یک حرفه ارزشمند باشد و نه تنها تحقیقات علمی به آنها یک رضایت خاطر می‌دهد، بلکه کمک می‌کند جامعه هم روی کارهای علمی ارزش بگذارد. این یکی از دلایل اعطای این جایزه است. از طرف دیگر جوایز دیگری مثل جایزه نوبل قواعد خاصی دارد که باعث می​شود به بعضی تحقیقات مهم تعلق نگیرد.

برای مثال تعداد کسانی که می‌توانند در دریافت یک جایزه مشترک باشند حداکثر سه نفر است، اما این جایزه سال گذشته به هفت نفر که در کشف ذره هیگز نقش داشتند، تعلق گرفت. همین امسال هم جایزه کشف امواج گرانشی بین بیش از هزار نفر تقسیم شده است که جایزه نوبل قادر به این کار نیست. در نتیجه، هدف این جایزه این بوده که هم به تعداد بیشتری تعلق گیرد و هم قسمت‌های بیشتری از علم را پوشش دهد. به هر حال این جایزه هم تا حد زیادی ایده کلی جایزه نوبل را دنبال می‌کند.

همچنین این جایزه به کاری اهدا می‌شود که ارزش علم و کار علمی را نشان دهد و مثل جایزه نوبل وابسته به این که نتیجه علمی کار مشخص شده باشد، نیست.

ارزش مطالعات دانشمندان قدیم ایران

دکتر کامران وفا هنگام دریافت جایزه پیشگامان علم از دانشمندان قدیم ایرانی نیز یاد کرد. او درباره نقش این افراد در پیشرفت‌های علمی می​گوید: ارزش دانشمندان ایرانی نه فقط در غرب، بلکه در ایران هم به اندازه کافی شناخته شده نیست. من که فیزیکدان هستم دوست دارم بیشتر بدانم که ابوریحان بیرونی یا حکیم عمر خیام دقیقا چه کارهایی انجام داده‌اند‌ اما من از هیچ منبع منسجمی به زبان امروزی در این باره آگاه نیستم. برای مثال در مورد قوانین اقلیدسی هندسی موضوعی مطرح بوده است که آیا می‌شود این قوانین را اثبات کرد یا به عنوان یک اصل باید آنها را قبول کنیم. خیام مخالف قابل اثبات بودن این قضیه بوده است. این مسائل بعدها به هندسه غیراقلیدسی تبدیل و این سوالات در غرب دنبال می‌شود و الان در تئوری اینشتین هندسه غیراقلیدسی مطرح است. پس این مسائل با یکدیگر در ارتباط هستند.

مثال دیگر ارتباط هندسه و جبر است که خیام از هندسه برای حل معادله درجه سوم استفاده می‌کرده است. الان هم جبر هندسی رشته مهمی در ریاضی است که ریشه آن کارهای همین دانشمندان بوده است. ابوریحان بیرونی، اندازه‌گیری شعاع زمین را با دقت خاصی محاسبه کرده است که کار بزرگی در آن زمان بوده است و باید اینها را برای دانشمندان توضیح دهیم. وی می‌افزاید: وقتی من در دبیرستان البرز تهران تحصیل می‌کردم، این میراث به صورت غیرمستقیم به ما آموزش داده می‌شد و می‌توانم بگویم هندسه اقلیدسی در ایران بسیار عمیق و دقیق آموزش داده می‌شود که ریشه آن از زمان همان دانشمندان قدیم می‌آید.

دانشمندی با فرهنگ ایرانی

استاد فیزیک نظری دانشگاه هاروارد، تشویق افرادی که روی تحقیقات علمی سرمایه​گذاری می​کنند را در نشان دادن اهمیت توجه به علوم بنیادی تاثیرگذار می​داند و می​گوید: ترویج علم یعنی فهمیدن و فهماندن معنی بنیادی علم. اگر فقط به نتیجه‌ای سودآور فکر کنیم، تحقیقات به همان جا منتهی می‌شود و علم نهادینه نمی‌شود. برای نهادینه شدن علم باید به آن در درازمدت نگاه کنیم و نگران سودآوری کوتاه‌مدت نباشیم. اگر سرمایه‌گذاری‌های مختلف در این جهت باشد می‌تواند تاثیرگذاری زیادی داشته باشد. خوب است دیگر نهادها هم به همین جنبه از کار بپردازند. رسانه‌ها و تشویق جدی افراد خیر می‌توانند نقش پررنگی در این زمینه داشته باشند و دید مردم را تغییر دهند و این کار مسلما تاثیر خواهد گذاشت.

دکتر کامران وفا در پایان به فرهنگ ایرانی خود اشاره می​کند که در نگاه او به علم تاثیرگذار بوده است و ادامه می‌دهد: من میراث فرهنگی خودم را ایرانی می‌دانم و به همین دلیل ایرانی‌ها و بخصوص جامعه علمی ایران را هم در این جایزه سهیم می‌دانم. ریشه و طرز فکر من راجع به علم در ایران شکل گرفته است و فرهنگ ایرانی آن را شکل داده است. اگرچه من در کشور دیگری تحصیلات عالی را ادامه دادم، اما زمینه علمی و فرهنگی من مسلما روی نحوه نگاه من به علم تاثیرگذار بوده است و این را نمی‌توان کتمان کرد.

نقش ارزشمند خانواده در کنار یک دانشمند

دکتر وفا درباره نقش حمایتی خانواده در طول سال​ها تحقیق و پژوهش او روی نظریه ریسمان ادامه می​دهد: خانواده نقش اساسی دارد و من همسرم آفرین را در این جایزه سهیم می‌دانم. کمک او نه فقط از نظر روحی و پشتوانه خانوادگی، بلکه نقش او در تربیت فرزندانمان در نهایت دلسوزی به من کمک کرد تا به تحقیقات در زمینه فیزیک بپردازم و پشتیبانی او نقش اساسی داشته است. من ارزش بسیاری برای کاری که همسرم در خانواده‌ام کرده، قائل هستم و او را در این جایزه سهیم می‌دانم.

در مورد پدر و مادر من هم در ایران می‌توانم بگویم نقش مهمی در تشویق من داشتند و هیچ قیدی برای این که من در چه رشته‌ای تحصیل کنم نداشتند. فرزندان من هم همین که کنار من بودند وجودشان، من را تشویق به ادامه کارم می‌کرد. سال‌ها پیش هنگامی که داشتم مقاله‌ای درباره سیاهچاله‌ها می‌نوشتم، یکی از گره‌های مهم مقاله را هنگامی حل کردم که داشتم با فرزندم وقت می​گذراندم.

آنچه از جایزه پیشگامان علم باید بدانید

بخشی از اهداف اعطاکنندگان جایزه پیشگامان علم در وبگاه این جایزه این گونه بیان شده است:

دانایی بزرگ​ترین دارایی بشر است که طبیعت اطراف ما را تعریف می​کند و آینده را شکل می​دهد. بدنه دانش از قرن‌ها پیش شکل گرفته است، اما هنوز هم یک ذهن می​تواند آن را گسترش دهد. اینشتین تصور فضا و زمان را بازسازی کرد و تورینگ معنای تفکر را کشف کرد. دانشمندان بزرگ در همه زمینه​ها ما را غنی و فناوری​ها را برای زندگی ما آسان​تر کردند. همچنین آنها فراتر از افق دید انسان را به ما نشان دادند. علم جهان را در مقیاس​هایی که به آن فکر نمی​کردیم، آشکار کرده است؛ از ذرات زیراتمی در سلول‌ها تا ستاره​ها و کهکشان​های بسیار بزرگ. همه قوانینی که سوالات بزرگ ما را درباره جهان شکل می​دهند در علوم بنیادی پاسخ داده می​شوند. جایزه پیشگامان علم نیز به دستاوردهای علمی در فیزیک بنیادی، علوم زیستی و ریاضیات تعلق می​گیرد.

اهداکنندگان این جایزه سرگی برین، آن وژکیکی، مارک زاکربرگ، پریسیلا چان، یوری و جولیا میلنر، جک ما و کتی ژانگ هستند. همچنین برندگان سال​های پیش این جایزه و دیگر دانشمندان نامزدهای جایزه​های سال بعد را انتخاب می​کنند. ارزش مادی این جایزه به ارزش 25 میلیون دلار (حدود 97 میلیارد و 500 میلیون تومان) است و به همین دلیل از بزرگ​ترین جوایز علمی دنیا به شمار می‌رود که از سال 1391/2012 به دانشمندان اهدا می​شود. تقدیر از دستاوردهای این دانشمندان می​تواند الهام‌بخش نسل بعدی دانشمندان باشد.

این جایزه امسال در فیزیک بنیادی به طور مشترک به سه دانشمند که روی عمیق​ترین سوالات درباره جهان تمرکز دارند، اهدا شد. جوزف پولچینسکی، اندرو استرامینجر و کامران وفا این جایزه را برای پیشرفت​های دگرگون​کننده حوزه​های کوانتوم نظری، گرانش کوانتومی و نظریه ریسمان دریافت کردند.

جایزه پیشگامان علم علوم زیستی به چهار دانشمند اهدا شد که روی فهم بهتر سیستم​های زنده و گسترش حیات انسان کار می‌کنند. یک جایزه دیگر در این بخش نیز به کاری که به فهم بیشتر درباره بیماری​های عصبی منجر می​شود، تعلق گرفته است.

جایزه بخش ریاضیات پیشگامان علم به بهترین ریاضیدانان جهان که پیشرفت‌های بزرگی را در این رشته رقم زده​اند، تعلق می‌گیرد. برنده این جایزه کارهای بزرگی در حوزه تحلیل، ترکیبات، معادلات دیفرانسیل جزئی، هندسه ابعاد بالا و نظریه اعداد انجام داده است.

علاوه بر این سه بخش، جایزه پیشگامان علم، بخشی با عنوان افق​های نو دارد که جوایز آن به کارهای محققان جوان تعلق می​گیرد. این محققان در حال حاضر هم روی مباحث پیچیده و مهم فیزیک نظری و ریاضیات تحقیق می​کنند و تولیدات باارزشی داشته​اند. در کنار این جوایز، جایزه​ای هم به کارهای چالشی تازه‌واردان حوزه​های علمی اهدا می​شود.