نقش و جایگاه زنان در اشعار پروین/نقش مادری در اشعار پروین

 پروین اعتصامی پروین اعتصامی پروین اعتصامی پروین اعتصامی پروین اعتصامی پروین اعتصامیپروین اعتصامیپروین اعتصامیپروین اعتصامی پروین اعتصامی پروین اعتصامی پروین اعتصامی پروین اعتصامی جایگاه زن در اشعار پروین جایگاه زن در اشعار پروین جایگاه زن در اشعار پروین جایگاه زن در اشعار پروین جایگاه زن در اشعار پروین جایگاه زن در اشعار پروین جایگاه زن در اشعار پروین

به گزارش شبنم همدان به نقل از مهرخانه : رخشنده اعتصامی، معروف به پروین اعتصامی؛ یکی از مشهورترین شاعران زن ایران، در روز 25 اسفند 12855 در تبریز متولد شد. او دختر یوسف اعتصامی از شاعران و مترجمان معاصر ایرانی بود که به‌عنوان نماینده مردم تبریز در مجلس شورای ملی انتخاب شد و هنگامی که پروین 6 ساله بود، به تهران مهاجرت کردند. مهاجرت به تهران و ارتباطات فرهنگی و هنری پدر، باعث شد پروین از کودکی با استادانی مانند دهخدا، ملک‌الشعرای بهار و... معاشرت داشته باشد و از آن‌ها بیاموزد. 

زمانی که «پروین» نامی دخترانه شد
او زبان‌های انگلیسی و عربی را در منزل زیر نظرش پدرش آموخت و پس از آن به مدرسه آمریکایی «ایران کلیسا» رفت و در سال 1303 تحصیلاتش را در آن‌جا به پایان رساند. رخشنده در اوایل شاعری، تخلص «پروین» را برای خود انتخاب کرد که تا آن زمان نامی مرسوم برای دختران نبود. او بعدها نام شناسنامه‌ای خود را نیز از رخشنده به پروین تغییر داد و در شعری توضیح داد که پروین، نامی دخترانه است: 

مرد پندارند پروین را، چه برخی ز اهل فضل         این معما گفته نیکوتر که پروین مرد نیست

ازدواجی کوتاه‌مدت و جدایی
پروین در نوزده تیر ماه ۱۳۱۳ با پسرعموی پدرش «فضل‌الله اعتصامی» ازدواج کرد و چهار ماه پس از ازدواج، به همراه همسرش برای زندگی به کرمانشاه رفت. همسر پروین از افسران شهربانی و هنگام ازدواج با او رییس شهربانی در کرمانشاه بود. پروین تقریباً پس از 2 ماه زندگی با همسرش به خانه پدرش بازگشت و ۹ ماه بعد، از او جدا شد. ابوالفتح اعتصامی، برادر پروین، علت جدایی پروین اعتصامی از همسرش را اختلافات روحی و اخلاقی پروین با همسرش و ناسازگاری روحیه نظامی همسر با روح لطیف و آزاد پروین دانسته است.

پروین تا پایان زندگی‌اش با هیچ‌کس درباره این ازدواج ناموفق سخن نگفت و فقط غزلی در این‌باره سرود که سه بیت نخست آن با این ابیات آغاز می‌شود: 

ای گل تو ز جمعیت گلزار چه دیدی؟        جز سرزنش و بدسری خار چه دیدی؟
رفتی به چمن لیک قفس گشت نصیبت            غیر از قفس ای مرغ گرفتار چه دیدی؟
ای شمع دل‌افروز تو با این همه پرتو        جز مشتری سفله به بازار چه دیدی؟

دلیل مخالفت پدر پروین با انتشار اشعار او
یوسف اعتصامی پیش از ازدواج پروین، با چاپ مجموعه اشعار او مخالف بود و این کار را با توجه به اوضاع و فرهنگ روزگار، نامناسب می‌دانست. او فکر می‌کرد دیگران چاپ اشعار یک زن جوان را، راهی برای پیداکردن همسر به حساب آورند، اما بعد از ازدواج پروین و جدایی از همسرش، به این کار رضایت داد.

وقتی پروین، پیشنهاد رضاشاه برای تدریس به ملکه و ولیعهد را نپذیرفت
در زمان حیات پروین اعتصامی، دولت به دانشمندان، علما و بزرگان علم و ادب، مدال‌های لیاقت یا نشان‌های دولتی اعطا می‌کرد. در سال ۱۳۱۵، مدال درجه سه لیاقت به پروین داده شد، ولی او این مدال را قبول نکرد. او حتی پیشنهاد رضاخان را برای تدریس ملکه و ولیعهد نپذیرفت؛ زیرا به گفته خودش، اعتقاداتش در مورد ایستادگی در برابر استبداد، به او اجازه نمی‌داد در چنین مکان‌هایی حاضر شود. او پس از ردکردن مدال لیاقت، شعر «صاعقه ما ستم اغنیاست» را سرود. 

پروین قبل از دومین نوبت چاپ دیوان اشعارش، بر اثر بیماری حصبه در سن 35 سالگی در تهران درگذشت و در حرم حضرت فاطمه‌معصومه سلام‌الله‌علیها، در آرامگاه خانوادگی‌اش، به خاک سپرده شد. بیستو‌پنجم اسفندماه، زادروز او به‌عنوان «روز بزرگداشت پروین اعتصامی» نام‌گذاری شده است. 

رساله «زن و تاریخ» پروین اعتصامی
اشعار پروین اعتصامی طیفی از موضوعات را در برمی‌گیرد که می‌توان عمده آن‌ها را در قالب مواعظ اخلاقی و موضوعات اجتماعی دسته‌بندی کرد. پروین در اشعار خود به نقش و جایگاه زنان نیز توجه ویژه‌ای دارد و از ابعاد مختلف به مسأله زن در جامعه پرداخته است. برای نمونه او نسبت به تحقق حقوق زنان حساس بود و مسایل مربوط به امور زنان باعث شد تا پایان‌نامه تحصیلی خود را به این مسأله اختصاص دهد. عنوان رساله او «زن و تاریخ» بود. او در متن رساله خود از ظلمی كه مرد به شریك زندگی خود می‌كند و از وضعیت سیاه و و پررنج زنان مشرق‌زمین سخن گفت و شرط رهایی این ملت‌ها را تعلیم و تربیت درست زن و مرد اعلام كرد. شعر او با عنوان «زن در ایران» مهم‌ترین شعری است كه او در رابطه با زنان سروده است و در آن به لزوم تعلیم و تربیت زنان اشاره دارد. برخی از ابیات این شعر به شرح زیر است:

میوه‌های دكه دانش فراوان بود لیك
بهر زن هرگز نصیبی زین فراوانی نبود
در قفس می‌آرمید و در قفس می‌داد جان
در گلستان، نام از این مرغ گلستانی نبود

او همچنین در شعر «فرشته انس» مایه برتری برای انسان (چه زن و چه مرد) را علم و دانش و آگاهی می‌داند:

چه زن، چه مرد، کسی شد بزرگ و کامروا
که داشت میوه‌ای از باغ علم، در دامان

در شعر «نهال آرزو» نیز روی سخنش با زنان است و آن‌ها را به علم‌اندوزی فرامی‌خواند و از آن‌ها می‌خواهد تا تلاش کنند و حقوق ازدست‌رفته خود را به‌دست آورند: 

پستی نسوان ایران، جمله از بی‌دانشی است
مرد یا زن برتری و رتبت از دانستن است
به که هر دختر بداند قدر علم آموختن
تا نگوید کس، پسر هشیار و دختر کودن است
زن ز تحصیل هنر شد شهره در هرکشوری
برنکرد از ما کسی زین خواب بی‌دردی سری
از چه نسوان از حقوق خویشتن بی‌بهره‌اند
نام این قوم از چه، دور افتاده از هر دفتری

توصیه‌های پروین به زنان برای پرهیز از ظاهرگرایی و تجمل
پروین همچنین، با انتقاد از وضع موجود، به زنان توصیه می‌کند از ظاهرگرایی و توجه به تجملات و زیورهای مادی فاصله بگیرند و به گوهرهای درونی و شخصیت و منش خود توجه داشته باشند. او همچنین به مسأله حجاب و عفاف درونی برای زنان تأکید می‌کند و معتقد است حجاب ظاهری کافی نیست و زن باید به حجاب درونی آراسته باشد: 

سادگی و پاکی و پرهیز، یک‌یک گوهرند
گوهر تابنده، تنها گوهر کافی نبود
از زر و زیور چه سود آن‌جا که نادان است زن
زیور و زر، پرده‌پوش عیب نادانی نبود
زن، سبکساری نبیند تا گران‌سنگ است و پاک
پاک را آسیبی از آلوده دامانی نبود
چشم و دل را پرده می‌بایست، اما از عفاف
چادر پوسیده، بنیاد مسلمانی نبود

در پایان شعر فرشته انس هم می‌گوید:
برای گردن و دست زن نکو، پروین
سزاست گوهر دانش، نه گوهر الوان

نقش مادری در اشعار پروین
پروین برای نقش مادری زن نیز اهمیت بسیاری قائل است و با وجود این‌که خود، هیچ‌گاه مادر نشد، بهترین و مقدس‌ترین عشق را عشق مادری می‌داند و در شعر «حدیث مهر» به شیوه مناظره و از زبان پرندگان، این نکته را یادآور می‌شود:

گفتا حدیث مهر بیاموزدت جهان
روزی تو هم شوی چو من ای دوست مادری
خوشبخت طایری که نگه‌بان مرغکی است
سرسبز شاخکی که بچیند از آن بری 
شیرین نشد چون زحمت مادر وظیفه‌ای
فرخنده‌تر ندیدم از این هیچ دفتری

او همچنین، بزرگی و رشد بزرگانی مانند فلاسفه نامی را به دلیل بزرگ‌بودن مادر آن ها می‌داند و می‌گوید: 
اگر فلاطن و سقراط بوده‌اند بزرگ
بزرگ بوده پرستار خردی ایشان
به گاهواره مادر، به کودکی بس خفت
سپس به مکتب حکمت، حکیم شد لقمان

وقتی زن در شعر پروین «دل» خانه و خانواده است
او روی نقش همسری زن نیز تأکید بسیاری دارد و در قطعه «فرشته انس» زن را به عنوان «دل» خانواده وصف کرده و می‌گوید که در وجودی که دل نباشد، روان آن وجود مرده است و به همین خاطر در سرایی که زن نباشد، انس و شفقت وجود ندارد.
در آن سرای که زن نیست، انس و شفقت نیست
درآن وجود که دل مرد، مرده است روان
چو مهر، گر که نمی‌تافت زن به کوه وجود
نداشت گوهری عشق، گوهر اندر کان

به علاوه، پروین زن را یار و یاور مرد می‌داند و ثروت حقیقی زن را هم مهر و محبت فرزندان او معرفی می‌کند: 
توان و توش ره مرد چیست، یاری زن
حطام و ثروت زن چیست، مهر فرزندان

منابع
1.    مقاله جایگاه زن در اشعار پروین اعتصامی؛ محمد رادمرد.
2.    مقاله زن در اشعار پروین اعتصامی؛ منیر پشمی.

انتهای پیام/ص

 پروین اعتصامی پروین اعتصامی پروین اعتصامی پروین اعتصامی پروین اعتصامی پروین اعتصامیپروین اعتصامیپروین اعتصامیپروین اعتصامی پروین اعتصامی پروین اعتصامی پروین اعتصامی پروین اعتصامی جایگاه زن در اشعار پروین جایگاه زن در اشعار پروین جایگاه زن در اشعار پروین جایگاه زن در اشعار پروین جایگاه زن در اشعار پروین جایگاه زن در اشعار پروین جایگاه زن در اشعار پروین زنان شاعر زنان شاعر زنان شاعر زنان شاعر زنان شاعر زنان شاعر زنان شاعر زنان شاعر زنان شاعر