به گزارش شبنم همدان به نقل از مهرخانه : بخش گسترده‌ای از افراد تحت پوشش سازمان میراث فرهنگی را زنان تشکیل می‌دهند که در حقيقت بيشتر آنها، زنان سرپرست خانوار و خودسرپرستي هستند كه از اين طريق امرارمعاش مي‌كنند. در طول تاریخ نیز زنان در بخش صنایع‌دستی فعال‌تر از مردان بوده‌اند. در تقسیم‌بندی‌های ضمنی غیررسمی، زنان در حوزه نساجی و در روستاها بیشتر فعالیت دارند. به عنوان مثال در استان هرمزگان حدود 60 هزار فعال صنایع‌دستی وجود دارد که بیش از 90 درصد آن‌ها زنان هستند، ولی در شهر اصفهان این مردان هستند که بیشترین فعالیت را در حوزه صنایع دستی ایفا می‌کنند. در مجموع همواره پیوند ویژه‌ای میان زنان و صنایع‌دستی وجود داشته و عمدتاً تولید در این حوزه به‌ جز بخش‌های حرفه‌ای و صنایعی که نیاز به قدرت بدنی بیشتری دارد مانند چلنگری و...، توسط زنان انجام می‌گرفته است.

پنج هزار سال تمدن مکتوب، ایران را در تنوع و گستردگی صنایع دستی قهرمان بی‌رقیب در سطح جهان ساخته است.به‌طوری که کشورهای دیگری همچون چین و هند و... با الگوبرداری و کپی از صنایع دستی ایران توانسته‌اند در حوزه صادرات صنایع دستی به جایگاهی قابل توجه دست یابند و حتی از ایران هم پیشی بگیرند. صنایع دستی ایران امروزه شامل 18گروه و با احتساب فرش، جمعاً شامل 299 رشته و زیرمجموعه است که به لحاظ تنوع، هیچ رقیبی ندارد. گران‌قیمت‌ترین تولیدات این رشته نیز متعلق به صنعتگران هنرمند ایران است.

امروزه ایران در کنار کشورهایی مانند ژاپن، کره و مکزیک یکی از 16 کشور تولیدکننده‌ حصیر به‌شمار می‌رود و از آن‌جا که روستاییان تولیدکننده اصلی محصولات حصیری هستند و بحث اشتغالزایی در روستاها به منظور رونق اقتصادی این جوامع و جلوگیری از مهاجرت روستاییان در دستور کار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است، این سازمان امسال را سال حصیر نامگذاری کرده و برنامه‌هایی را در راستای رونق بخشیدن به اشتغال روستاییان تدارک دیده است.

مهم‌ترین برنامه‌ای که سازمان میراث فرهنگی در این خصوص تدوین کرده، طرح خرید محصولات حصیری از تولیدکنندگان در روستاها و عرضه و فروش آن در سایر مناطق به‌ویژه شهرهای پرتردد و گردشگرپذیر است که تحت قالب کاروان پیوند، کار خود را آغاز کرده است. همچنین از همه استان‌های تولیدکننده محصولات حصیری خواسته شده است که مازاد تولید خود را به سازمان اعلام کنند و از سویی مؤسسه‌ای برای خریداری این محصولات به منظور عرضه در سایر مناطق کشور اعلام آمادگی کرده است.

موقعیت صنایع دستی ایران در جهان
"ایران در زمینه تولید صنایع دستی در ردیف سه کشور برتر دنیا قرار دارد". این خبر را معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور در اسفندماه 95 بیان و در ادامه خاطرنشان کرد که بیشترین میزان تولید صنایع دستی ایران در رشته‌های گلیم، سفال و آبگینه و محصولات نساجی مانند قلمکار است.

در زمینه صادرات صنایع دستی نیز ایران جزو ۳۰ کشور برتر دنیا است. بنابر اظهارات رییس انجمن صادرکنندگان صنایع دستی کشور، صادرات رسمی صنایع دستی از طریق گمرک، 160 میلیون دلار است و امید می‌رود تا پایان برنامه ششم به یک میلیارد دلار برسد. این در حالی است که میزان صادرات 2 کشور چین و هند هرکدام حدود 5 میلیارد دلار است. به عبارتی حجم تجارت جهانی صنایع دستی بین 25 تا 30 میلیارد دلار عنوان می‌شود و ایران تنها نیم میلیارد دلار آن را سهیم است.

بررسی آمار صادرات غیرنفتی در سال 1394 نشان می‌دهد که در بین پنج گروه صادراتی، بخش فرش و صنایع ‌دستی با صدور 12‌ هزار تن به ارزش 333 میلیون دلار، جایگاه آخر را به‌دست آورده و تنها سهم 0.8 درصدی را از آن خود کرده است؛ موضوعی که نشان می‌دهد ایران از پتانسیل صادرات فرش و صنایع دستی در سال‌های گذشته کمترین بهره را برده است. این در حالیست که هم‌اکنون در تمام دنیا محصولاتی همچون پارچه زری‌بافی، گلیم و گبه ایرانی خریدار دارد و سفال ایرانی در بازارهای اروپایی دارای جایگاه مطلوبی است. همچنین فلزکاری، قلم‌زنی و میناکاری جزو کارهای ایرانی است که به چین صادر می‌شود و به برخی کشورها از جمله عراق و کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس، محصولاتی مانند خاتم‌کاری و منبت‌کاری ایران صادر می‌شود. همچنین زیورآلات سنتی کشورمان در کشورهای عراق، لبنان، امارات متحده عربی و کانادا بازار خوبی دارد.

جایگاه زنان در حوزه صنایع دستی
بخش گسترده‌ای از افراد تحت پوشش سازمان میراث فرهنگی را زنان تشکیل می‌دهند که در حقيقت بيشتر آنها، زنان سرپرست خانوار و خودسرپرستي هستند كه از اين طريق امرارمعاش مي‌كنند. در طول تاریخ نیز زنان در بخش صنایع‌دستی فعال‌تر از مردان بوده‌اند. در تقسیم‌بندی‌های ضمنی غیررسمی، زنان در حوزه نساجی و در روستاها بیشتر فعالیت دارند. به عنوان مثال در استان هرمزگان حدود 60 هزار فعال صنایع‌دستی وجود دارد که بیش از 90 درصد آن‌ها زنان هستند، ولی در شهر اصفهان این مردان هستند که بیشترین فعالیت را در حوزه صنایع دستی ایفا می‌کنند. در مجموع همواره پیوند ویژه‌ای میان زنان و صنایع‌دستی وجود داشته و عمدتاً تولید در این حوزه به‌ جز بخش‌های حرفه‌ای و صنایعی که نیاز به قدرت بدنی بیشتری دارد مانند چلنگری و...، توسط زنان انجام می‌گرفته است.

از سوی دیگر کشور ایران در دنیا، دارای بیشترین زنان تحصیل‌کرده در حوزه صنایع‌دستی است و این موقعیت‌ باعث می‌شود انتظارات از سهم فعالیت آنان در تولید و بازار صنایع دستی افزایش یابد؛ چراکه با حضور آن‌ها، عرصه تولید صنایع‌دستی به‌صورت جهشی بهبود پیدا می‌کند. به عبارتی سرشت صنایع‌دستی با سرشت زنانه هم‌خوانی بسیاری دارد و یقیناً پیوند آن‌ها موجب شکوفایی استعدادهای و ظرفیت‌های صنایع‌دستی خواهد شد.

با وجود آن‌که زنان بخش عمده‌ای از تولید صنایع دستی را برعهده دارند اما متأسفانه جايگاه آنان در توسعه صنايع دستي به‌درستي شناخته نشده است و بيشتر به عنوان نيروي كار نامریي محسوب مي‌شوند. از اين‌رو اعتقاد بر اين است كه درباره مشكلات زنان در اين حوزه و فرصت‌هاي موجود آگاهي‌هاي لازم به زنان و سياست‌گذاران داده شود و چارچوب مناسبي براي حضور مؤثر و توانمندي اقتصادي آنها شكل گيرد.

فقدان اطلاعات آماری دقیق از تعدادد شاغلین زن در حوزه صنایع دستی
به علت نبود آمار دقيق از تعداد شاغلان زن در اين حوزه، هنوز جايگاه و نقش ويژه آنها در توسعه صنايع دستي شناخته‌شده نيست. همچنین به دلیل آن‌که بيشتر زنان شاغل در صنايع دستي، خانه‌دار هستند نمي‌توان آمار روشني از تعداد آنها به دست آورد. این مشکل زمانی برجسته می‌شود که بدانیم برای بهره‌مندی از امکانات و تسهیلاتی که سازمان میراث فرهنگی به افراد شاغل در حوزه صنایع دستی ارائه می‌دهد، بایستی مجوزی از جانب این سازمان صادر شود و زنانی که در روستاها و شهرستان‌ها به صورت خانگی به حرفه‌ای از صنایع دستی مشغول هستند، معمولاً تحت پوشش سازمان میراث فرهنگی قرار نمی‌گیرند.

با این‌حال مرداد ماه سال 95 مشاور سازمان میراث فرهنگی از ایجاد ۲۲۴ هزار فرصت شغلی برای زنان در حوزه صنایع دستی خبر داد که این تعداد فرصت شغلی با صدور مجوز فعالیت درحوزه صنایع دستی در سه سال اخیر برای اشتغال زنان اعطا شده است. 

آشنا نبودن زنان با بازار تقاضا
بازارشناسی، مخاطب‌شناسی و مخاطب‌سازی، ازجمله کارهایی است که باید در زمینه رونق فروش صنایع دستی در کشور صورت پذیرد. یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که هنرمندان صنایع‌دستی به‌خصوص زنان همیشه با آن دست به گریبان بوده‌اند، بحث فروش صنایع‌دستی است و خلأ فروش و اتصال حلقه‌های تولید به فروش و ایجاد شبکه‌ای منسجم و به‌هم‌پیوسته که بتواند خریداران و تولیدکنندگان را چه در سطح داخلی و چه در سطح بین‌المللی به یکدیگر پیوند دهد، مهم‌ترین چالش فعالیت زنان است. علاوه بر آن پراکندگی تولید‌کنندگان صنایع‌دستی، امکان تبلیغات و بازاریابی‌های منسجم و مؤثر را برای آنها محدود می‌سازد و نیاز به وجود سازمان‌های متخصصی که به پشتیبانی از این فرآیند برآیند، دیده می‌شود.

از آن‌جا که فروش صنایع‌دستی به گردشگران اغلب در خرده‌فروشی‌ها صورت می‌گیرد و غالباً مکان‌های خرده‌فروشی در محل‌هایی قرار گرفته‌اند که در جوار جاذبه‌های گردشگری نیستند، بنابراین ضرورت ایجاد نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های دائمی به شکل بازارچه یا راسته در تلفیق با عناصر گردشگری، می‌تواند به توسعه صنایع‌دستی کشور و رشد آن کمک به‌سزایی کند. در حال حاضر عرضه نامناسب و کاربردی نبودن محصولات، قیمت‌های غیرمتعارف و پراکندگی این فروشگاه‌ها علاوه بر نداشتن دانش مدیریت فروش، از مهم‌ترین چالش‌ها و مشکلات فروش محصولات صنایع دستی در کشور است.

کارشناسان معتقد هستند که عدم شناخت کافی زنان از نیاز واقعی بازار و سلیقه مصرف‌کننده امروزی و فاصله روزافزون میان خواسته مصرف‌کننده و محصولات تولیدکنندگان صنایع‌دستی در کشور، سبب شده است فروش محصولات صنایع دستی دچار مشکل شود و هم‌اکنون مسؤولان سازمان میراث فرهنگی درصدد هستند برای پرکردن این فاصله‌ها، زمینه حضور فعالان صنایع‌دستی و محصولات آنها را در بازارچه‌ها و شهرک‌های صنایع‌دستی فراهم کنند.

سرعت پایین زنان در به‌روز کردن طراحی‌ها و شیوه‌ها در بازار صنایع دستی
با رشد روزافزون رشته‌های مرتبط با صنایع دستی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، نسل جدیدی از طرح‌ها و شیوه‌ها در بازار رقابتی صنایع دستی وارد شده که بی‌تردید گریز از به‌روز شدن و آموزش مداوم در خصوص الگوهای زیبایی‌شناسی را برای موفقیت در بازار صنایع دستی، ناممکن ساخته است. همان‌طور که عدم تطابق با شرایط روز موجب از بین رفتن بسیاری از هنرها در طول تاریخ شده است، عقب‌ماندن زنان فعال در این حوزه نیز مشکلات زیادی را برای فروش محصولات‌شان به‌وجود می‌آورد. به همین منظور آموزش عنصر مؤثری برای رفع این مشکل است و اراده‌ای بالادستی را برای ایجاد امکانات آموزشی برای زنان شهرها و روستا می‌طلبد.

زهرا سادات احمدزاده، مشاور امور زنان و خانواده سازمان میراث فرهنگی در مردادماه 95 از ایجاد فرصت‌های شغلی با ارائه تسهیلات کم‌بهره و برگزاری کارگاه‌های آموزشی در حوزه فعالیت‌های گردشگری و صنایع دستی برای زنان کشور خبرداد و اذعان داشت که رویه‌های آموزشی باید به‌گونه‌ای باشد که پس از دوره‌های آموزشی افراد بتوانند به طور مستقل جذب بازار کار شوند.

کمبود سرمایه برای توسعه کسب و کار
گاهی اوقات خلاقیت و آشنایی با اصول کسب و کار در بازار از جمله ویژگی‌های بارز یک زن فعال در حوزه صنایع دستی است اما کمبود سرمایه به عنوان مانعی بزرگ بر سر راه گسترش تولیدات و کارآفرینی می‌شود. به عنوان مثال زنی که در رشته فرش‌بافی درس خوانده و در کارگاه‌های عملی نقشه‌های مختلفی را طراحی کرده است، به دلیل مشکلات مالی و کمبود سرمایه مجبور است از استفاده از هنر خود در کسب و کار و تولید درآمد منصرف شود و یا این‌که به اجاره کارگاه‌ در اطراف شهر و نقاط حاشیه‌ای اکتفا کند.

در این مسیر دولت می‌تواند تسهیل‌کننده و فراهم‌کننده امکانات باشد و اعطای وام‌های کم‌بهره و تأسیس تعاونی‌هایی برای عرضه مواد اولیه مورد نیاز، از جمله گزینه‌های مطرح برای رفع مشکل زنان فعال در صنایع دستی کشور است. این شرایط در مناطق کمتربرخوردار نیز به شکل پررنگ‌تری حاکم است؛ در حالی‌که با ایجاد تسهیلات می‌توان هزینه تولید صنایع دستی را کاهش داد و قدم مثبتی در جهت اشتغال‌زایی برداشت. 

مشکلات بیمه‌ای زنان شاغل در حوزه صنایع دستی
بحث بیمه هنرمندان صنایع دستی از مشکلات زنان قالیباف آغاز شد و پس از آن از سال 88 قرار بر این شد که تمام قالیبافان تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار گیرند و تا سال 93 حدود 460 هزار قالیباف بیمه شدند. این شرایط تا سال 93 ادامه داشت اما متأسفانه پس از آن بیمه قالیبافان از دی ماه همان سال قطع شد و تأمین اجتماعی علت قطع این بیمه را عدم تخصیص بودجه لازم از سوی دولت اعلام کرد. در سال 94 با بودجه‌ای که برای بیمه قالیبافان تعیین شد، فقط روند بیمه‌های افراد تحت پوشش ادامه پیدا کرد. 

این شرایط فقط مختص قالی‌بافان نیست و هنوز تعدادی از هنرمندان صنایع دستی در انتظار دریافت بیمه هستند و در این میان مشکلات بیمه‌ای زنان شاغل در این حوزه همچنان پابرجاست. تنها اقدامی که توسط سازمان میراث فرهنگی تاکنون انجام گرفته، ادامه مذاکره با سازمان تأمین اجتماعی برای رفع مشکل بیمه شاغلان این بخش است. این درحالیست که سازمان تأمین اجتماعی در برنامه پنجم توسعه به روشنی مکلف به بیمه این افراد بوده و با وجود رایزنی‌ها این مهم هنوز تحقق نیافته است. با وجود آن‌که این مشکل تنها مختص به زنان شاغل در صنایع دستی نیست اما میزان اجحاف به این زنان بیشتر از مردان است.

زنان در اولویت اعطای تسهیلات مشاغل صنایع دستی
طبق ادعای معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی طی 2 سال گذشته به اندازه ۱۰ سال ماقبل آن به هنرمندان صنایع دستی و هنرهای سنتی تسهیلات پرداخت شده است؛ به‌طوری‌که در این مدت از صندوق کارآفرینی امید بیش از ۳۵ میلیارد تومان تسهیلات در اختیار هنرمندان قراردادیم.

نامورمطلق با بیان این‌که افراد برای دریافت این تسهیلات باید به معاونت صنایع دستی ادارات کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هر استان خود مراجعه کنند و در صورت داشتن شرایط، مشمول دریافت تسهیلات می‌شوند گفت: هنرهای سنتی در مناطق روستایی نیز مورد حمایت قرار می گیرند. تاکنون پرداخت تسهیلات اشتغال صنایع دستی به زنان سرپرست خانوار نسبت به سایر زنان در اولویت بود و طبق هماهنگی با صندوق کارآفرینی امید قرار است سایر زنانی که تقاضای دریافت تسهیلات در بخش صنایع دستی دارند نیز در اولویت قرار گیرند.

انتهای پیام/ص