به گزارش شبنم همدان به نقل از آرمان زنان : حضور زنان از عرصه های دور در تاریخ اسلام وجود داشته است و اهداف گوناگونی داشته است در برخی از کتب آمده است که مجالس عزاداری سالار شهیدان کارکردهای گوناگونی همچون تعلیمی، شورآفرینی و سوگواری داشته است.

ابتدا کارکرد تعلیمی مجالس محرم و صفر چندان وسیع نبوده یعنی نوحه سرایان، شاعران و مدیحه‌گران معمولا به اطلاع رسانی در مورد حادثه کربلا و حداکثر حوادث کوفه و شام و مدینه اکتفا می‌کردند و تلاش در زنده کردن و زنده نگه داشتن اصل مراسم عزاداری محرم و صفر بود، به گونه‌ای که از سال ۳۳۴ هـ. ق در روز «عاشورا» زن‌ها از خانه بیرون می‌آمدند، سیلی به صورتشان می‌زدند و بر امام حسین (علیه السلام) نوحه سرایی می‌کردند و این عادت هر سال در این روز (تا اواسط قرن ششم) استمرار داشت.

اعلام سیاه پوشی در دهه اول محرم الحرام مهم‌ترین سنتی بود که «معزالدوله بویه‌ اول» آن را رسم کرد و این عادت مشهورترین عادات شیعه شد؛ همچنین زن‌ها شبانه و مردان روزها با سر و پاهای برهنه برای عزاداری بیرون می‌آمدند و با تعزیت به همدیگر، تحیت و سلام می‌کردند و برای حادثه غم بار کربلا محزون می‌شدند.

در عصر قاجار، به خصوص اواخر عصر قاجار تا عصر حاضر، تغییرات عمده‌ای در مجالس عزاداری داده شد و از آن روال سابق که تنها بیان حوادث و وقایع حادثه کربلا بود، خارج شد. یکی از آن تغییرات اطلاع رسانی و تبلیغ عمومی دین، اعم از احکام و فقه، کلام و سایر معارف دینی در مجالس عزاداری است؛ شرکت انبوه زنان ایران، بخصوص شهرها، در مجالس روضه خوانی از دوره قاجار به بعد است.

هر چند زنان ایرانی در همه ادوار علاقه‌مند شرکت در مجالس وعظ و سخنرانی و پیگیری امور اجتماعی بوده‌اند، اما شرکت زنان در این گونه مجالس در قرون گذشته، با مشکلات زیادی همراه بوده است؛ که از عمده مشکلات را می‌توان عدم رسم حضور زنان در بیرون از منزل و سختگیری در نوع پوشش بیرون از منزل بیان کرد.

همچنین درباره شرکت در مجلس شیخ، چنان نبود که مسجدی یا خانه‌ای باشد و نیمی مردان و نیمی زنان یا تمامی آن مجلس را زنان تشکیل دهند، بلکه معمولا مجلس برای مردان برگزار می‌شد؛ اسرارالتوحید می‌نویسد: زنان برای شنیدن سخنان ابوسعید در پشت بام‌ها ازدحام کرده بودند.

این ماجراها و مطالب برای پیش از زمان قاجار بود، ولی پدیده جالبی که در دوره قاجار با آن مواجه هستیم، عبارت است از ارزشمند شدن شرکت زنان در مجالس روضه خوانی و به تبع آن، هجوم زنان به این مجالس و همچنین کثرت برگزاری این گونه مجالس زنانه در منازل؛ چنان که کسروی می‌گوید: در محرم سال ۱۳۲۴ در تبریز، علاوه بر مساجد و تکایا از هر ده خانه، در یک خانه مراسم عزاداری برپا بود.

مستوفی شرکت زن‌ها در مجالس روضه خوانی را چنین توصیف می‌کند: «فعّال‌ترین بُعد حضور اجتماعی زنان در دوره قاجار شرکت در مراسم عزاداری ماه محرّم، روضه خوانی و نمایش‌های تعزیه بود. این مراسم در آن دوره، مدت زمان بیشتری را در بر می‌گرفت. در دروه قاجار در تهران، در هر محله و بر سر هر گذری، تکیه‌ای وجود داشت که مردم در ماه‌های محرم و صفر به برپایی مراسم روضه خوانی در آن می‌پرداختند. بهترین و مفصل‌ترین مجالس روضه خوانی ماه محرم در مسجد حاج شیخ عبدالحسین برگزار می‌گردید که گاه جمعیت شرکت کننده در آن، متجاوز از ده هزار زن و مرد می‌شد».

در بررسی منابع تاریخ معاصر، بارها به مسئله حضور فعّال زنان در چنین مراسمی برخورد می‌کنیم؛ مثلا، مهدی قلی خان هدایت چنین گزارش می‌دهد که «در تکیه دولت، اطراف سکو از زن‌ها پر می‌شد؛ قریب شش هزار نفر؛ مردها به علت کثرت جمعیت زنان، بدان راه نمی‌یافتند، همچنین طبق منابع موجود، این نکته مسلم است که شرکت انبوه زنان در مجالس روضه و مراسم عزاداری، تنها به تهران و «تکیه دولت» اختصاص نداشت».

قبل و بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی زنان به همراه مردان در دسته های عزاداری شرکت می کردند؛ اما در سال های اخیر عزاداری زن ها به گونه ای دیگر شده است آنها در مساجد و تکایا می مانند تا عزاداران مرد پس از رفتن به چند حسینیه و مسجد به مسجد محل بازگردند و همراه با آنها سینه زنی کنند. برخی از زنان هم در خانه ها روضه خوانی می کنند اما آیین چهل منبر برای همه زنان و مردان وجود دارد و زنان از این آیین شاید بیشتر از مردان استقبال می کنند.

مریم مسائلی که سال هاست در عزاداری های اباعبدالله الحسین علیه السلام شرکت می کند، می گوید: الان مانند ابتدای انقلاب نیست که زنان پشت سر مردان شب ها به مراسم عزاداری بروند؛ آن روزها لحظه شماری می کردیم تا محرم بیاید و باشکوه در کنار مردان عزاداری کنیم اما این روزها حضور زنان در محافل روضه خوانی بیشتر شده است و کمتر در خیابان ها و کوچه می آیند اما زنان عرب عزاداری های خاصی دارند که دست کم از عزاداری های ابتدای انقلاب نیست.

زهرا نکویی که به همراه مادرش به مراسم عزاداری می رود از اینکه زنان در کنار مردان عزاداری می کنند گلایه دارد؛ او می گوید: همین که زنان در پشت صحنه هستند؛ مساجد را جارو می کنند؛ وسایل آشپزی را فراهم می کنند خوب است؛ این ها همه پای عزاداری حساب می شود و نباید حتما در مقابل مردان باشند و عزاداری کنند. به عقیده او زنان می توانند به روضه بیایند و در عزای اباعبدالله الحسین علیه السلام گریه کنند و این امر والاتر از هر آن است که در کنار نامحرم مویه و زاری کنند.

انتهای پیام/ص