به گزارش شبنم ها به نقل از فارس، شامگاه دوشنبه حسن بهشتی‌پور کارشناس مسائل بین‌الملل دانشگاه تهران و ابراهیم متقی استاد روابط بین‌الملل دانشکده حقوق دانشگاه تهران در نشستی با عنوان «بررسی حقوقی بیانیه لوزان و روند مذاکرات هسته‌ای» که در دانشگاه صنعتی همدان برگزار شد، با یکدیگر به مناظره پرداختند که مشروح آن را در ذیل می‌خوانید:

- از نظر شما محرمانه نگه داشتن جزئیات مذاکره چه محاسن و چه معایبی دارد؟

ابراهیم متقی: سیاست اشتباه وزارت امور خارجه کشورمان «بیان کلی» در رابطه با روند مذاکرات بود، بنده از همین الان می‌گویم وزیر امور خارجه اولین مصاحبه‌ای که بعد از دیدارش با گروه ۱+۵ انجام خواهد داد با این عنوان خواهد بود که «گفت‌وگو سازنده بود، البته مشکلاتی وجود دارد که در تلاش هستیم آن را حل کنیم!»

این در حالی است که یک مسئول باید پاسخگو باشد و برای اطلاع‌رسانی درست به مردم نباید به هیچ وجه این گونه صحبت کند. تیم مذاکره‌کننده باید برای مردم مشخص کند که موضوعات مذاکره دقیقاً در ارتباط با چه بحثی است، آیا اختلافات، ماهیت ذاتی دارد یا دیدگاه‌ها در روند نزدیک شدن به هم پیش می‌روند؟

* تیم مذاکره‌کننده فقط کلی‌گویی می‌کند

در نتیجه این مبحث و مشخص شدن موضوع، می‌توان برای رسیدن به یک وضعیت تعادلی تلاش کرد؛ البته معتقدم این مذاکرات به هیچ وجه با منافع، اهداف، خط قرمزها و رویکرد رهبری در ارتباط با این مسائل، سازگاری نداشته است.

تیم مذاکره‌کننده به این دلیل که حساسیت دارد جامعه نسبت به مباحث واکنش نشان دهد، رو به کلی‌گویی آورده در حالی که در کشورهای دیگر این طور نیست و مباحث روشن بیان می‌شود.

شاید تیم دیپلماسی هسته‌ای ما تصور می‌کنند اگر اطلاعات را منتشر نکنند، در عصر ارتباطات، جامعه نمی‌تواند به اطلاعات دست یابد! به همین دلیل تلاش می‌کنند حرف‌های کلی بزنند در صورتی که در دیپلماسی باید حرف‌های جزئی و متقاعدکننده عنوان شود.

معتقدم وزارت امور خارجه شفاف‌سازی انجام نداده است حتی با وجود درخواست ۲۱۵ نماینده مجلس از وزارت امور خارجه برای انتشار فکت‌شیت ایرانی، این اتفاق نیفتاد.

تیم مذاکره‌کننده گفت که فکت‌شیت ایرانی همان صحبت‌های وزیر امور خارجه و معاون وی است در صورتی که این موضوع جالب توجه است چون در متن حقوقی، واژه‌ها دارای بار معنایی خاص خود هستند.

باید هر بحثی کاملاً مشخص شود در غیر این صورت ممکن است تعهداتی بر ما تحمیل شود که در آینده مشکل‌ساز خواهد بود.

حسن بهشتی‌پور: آن چه که بعد از بیانیه لوزان توسط آمریکا منتشر شد «فکت‌شیت» نبود بلکه فقط یک بیانیه بود. فکت‌شیت بعد از توافقنامه ژنو منتشر شد.

* به تیم مذاکره‌کننده اعتماد داشته باشیم

متن منتشر شده بعد از لوزان از سوی آمریکا فقط مواضع آن کشور را بیان کرده و اینکه بعد از دو ساعت، منتشر می‌شود یعنی این متن از قبل آماده شده بود.

این متن مطلوب آمریکا و برداشت‌های آنها از روند مذاکرات را منعکس کرده که در آن راست و دروغ هم هست.

حالا مدام به طرف ایرانی گفته می‌شود که فکت‌شیت خود را منتشر کن، باید چه چیزی را منتشر کند؟ آیا باید کلیات توافق را منتشر کند یا جزئیات؟ کلیات که دیگر نیازی به انتشار ندارد پس با این اوصاف باید جزئیات منتشر شود، اما در صورت انتشار جزئیات، این سئوال پیش می‌آید که در آینده باید بر سر چه چیزی مذاکره شود؟

یا طرف ایرانی باید مانند طرف آمریکایی متن توأم با دروغ و راست را منتشر کند که چنین چیزی در مرام ما نیست و یا صادقانه همه جزئیات را بگوید که در آن صورت برای مذاکره بعدی، دست خود را بسته است چون دشمن از همه چیز مطلع می‌شود.

این سئوال پیش می‌آید که چرا در چند دوره مذاکرات هسته‌ای آقای جلیلی، کسی حرفی از انتشار جزئیات به او نمی‌زد؟ البته معتقدم ایشان هم کار درست را انجام داد چون در صورت انتشار جزئیات دست خود را می‌بستند، پس عدم انتشار جزئیات به معنای نامحرم بودن مردم کشور نبوده و نیست.

در جریان مذاکره بین ایران و عراق در جنگ تحمیلی نیز مردم فقط از کلیات مذاکره مطلع شدند و حرفی از جزئیات آن زده نشد.

چه در آن دوران و چه در مذاکرات آقای جلیلی، به آنها اعتماد بود اما متأسفانه این اعتماد به ظریف و تیمش دیده نمی‌شود در صورتی که آنها هم فرزندان این انقلاب هستند.

- قرار بود لغو تحریم‌ها بلافاصله بعد از توافق جامع باشد، ولی چنین نشد، نظر شما چیست؟

متقی: یک مسئله جدی در ارتباط با مذاکرات که تاکنون به مردم در واقعیت گفته نشده، مسئله تحریم‌هاست.

زمانی که مذاکرات انجام شد یکی از مقامات رسمی کشور نامه‌ای نوشت و این بحث را مطرح کرد که «ساختار تحریم را شکستیم» این در حالی است که بنده هنوز هم معتقدم ساختار، فرآیند و مواد حقوقی تحریم باقی است.

به مردم گفته نشد چه زمانی تحریم‌ها برداشته می‌شود؟

در لوزان آمده که تحریم برداشته می‌شود و یا متوقف خواهد شد، این یک بخش کار است، ولی به مردم گفته نشد که چه زمانی این تحریم‌ها برداشته خواهد شد؟

مردم احساس می‌کنند بلافاصله بعد از اتمام مذاکرات، قیمت‌ها پایین می‌آید و ۱۲۰ میلیارد دلار پول بلوکه شده ایران بازمی‌گردد اما واقعیت این است که تحریم‌ها زمانی متوقف می‌شود که آژانس بین‌المللی اتمی، فعالیت‌‎های ایران را راستی‌آزمایی کند! یادمان نرود ما در دیدگاه آژانس متهم هستیم.

راستی‌آزمایی یک پکیج کامل است که شامل بازرسی از مکان‌ها، پروژه‌های نظامی و هسته‌ای و همچنین مصاحبه از دانشمندان هسته‌ای می‌شود.

بعد از بازرسی، اگر آژانس اعلام کند که انحرافی در فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای نبوده در آن شرایط زمینه تخفیف، لغو و یا تعلیق تحریم‌ها به وجود می‌آید که این موضوع زمان‎بر است.

اینکه برخی تصور می‌کنند از تیرماه تحریم‌ها برداشته شود چنین نیست، البته من هم آرزو دارم این طور شود ولی باید واقع‌بین بود.

جزئیات مذاکرات آینده را نمی‌خواهیم، بگویند در مذاکرات قبلی چه شد؟

در مورد مسئله مطرح نشدن جزئیات مذاکرات از سوی تیم هسته‌ای کشورمان که دکتر بهشتی‌پور دلیل آن را داشتن چیزی برای مذاکره در دور بعدی دانستند نیز باید بگویم هیچ کس انتظار ندارد در مورد جزئیات مذاکرات آینده اطلاع‌رسانی شود، انتظار داریم بگویند در مذاکرات قبلی به چه توافقی رسیده‌اند؟

در مورد روند مذاکرات در دوره آقای جلیلی هم باید گفت روند مذاکرات در آن دوران خوب نبود، معتقدم اصلاً در آن دوره چیزی به نام «مذاکره» وجود نداشت و بیشتر «اعلام مواضع» از سوی دو طرف بود، در هیچ مرحله‌ای پیشرفتی به چشم نمی‌خورد.

حداقل در آن دوران جامعه احساس نمی‌کرد که تحریم‌ها برداشته می‌شود اما در این دوره، مردم این حس و مطالبه را دارند!

در حال حاضر ۹۰ درصد اهداف از پیش‌تعیین شده آمریکا تحقق یافته و در دستور کار قرار دارد در حالی که جامعه ما در یک فضای سراب قرار گرفته است.

- یکی از خطوط قرمز نظام تأمین نیازهای عملی کشور در صنعت هسته‌ای و پیش‌بینی رسیدن به آنها در توافق جامع بود که هدفگذاری نیز دستیابی به ۱۹۰ هزار سو عنوان شد، در صورتی که در حال حاضر مسئولان کشور بر روی ۵ هزار و ۱۰۴ سانتریفیوژ نسل اول به توافق رسیده‌اند، نظر شما چیست؟

بهشتی‌پور: تعداد سانتریفیوژها در کشور ما خط قرمز نبود، ۱۹۰ هزار سو هم جزو هدفگذاری ما برای آینده است.

جایی مانند رآکتور بوشهر در سال، ۳۰ تن اورانیوم غنی شده نیاز دارد. در ارتباط با ورودی عناصر غنی‌سازی اورانیوم یعنی سنگ معدن، در حال حاضر دو معدن در کشور وجود دارد که به تنهایی توان تأمین ۳۰ تن اورانیوم را ندارد و نیاز به واردات آن داریم.

* IR۸ را راه بیندازیم با ۹ هزار سو نیاز کشور تأمین می‌شود

نکته دوم آن که وقتی آن را غنی کردیم باید آن را در نیروگاه مصرف کنیم که مهمترین نیروگاه در این زمینه، بوشهر است.

طبق قرارداد با روسیه تا سال ۲۰۲۱ مواد سوخت این نیروگاه باید از طریق این کشور تأمین شود پس باید طی این مدت سوخت تولیدی خود را ذخیره کنیم.

بعد از ۲۰۲۱ نیز برای گذاشتن سوخت تولیدی خود در نیروگاه باید بتوانیم آن را تحت لیسانس مورد تأیید روس‌ها در داخل رآکتور قرار دهیم، این کار باید به لحاظ امنیتی انجام شود اما روس‌ها تاکنون این لیسانس را در اختیار ایران نگذاشته‌اند.

اگر بتوانیم IR۸ را راه بیاندازیم دیگر لازم نیست به ۱۹۰ هزار سو برسیم زیرا با ۹ هزار تا هم می‌توانیم نیاز کشور را تأمین کنیم.

تکنولوژی هسته‌ای در فکر ایرانی‌هاست و نابودشدنی نیست

تکنولوژی هسته‌ای در فکر و ذهن ایرانی‌هاست و دشمن نمی‎تواند آن را از بین ببرد، در لوزان نیز فضا برای ادامه تحقیق و توسعه دانشمندان ایرانی باز شده هرچند آمریکا زیرکانه آن را «محدود» اعلام کرده است اما نباید از این نکته غافل شد که فضای تحقیق و توسعه ادامه دارد.

بنده نمی‌گویم نباید نگران بود، ضمن نگرانی باید مسائل را نیز واقع‌بینانه رصد و واکاوی کرد.

اگر در مذاکرات به نتیجه برسیم می‌توانیم سنگ معدن را از کشورهای دارای معادن غنی اورانیوم وارد کشور کرده و آن را غنی‌سازی کنیم.

- نظر خود را در مورد اینکه هنوز پروتکل الحاقی در مجلس تصویب نشده و اجرای داوطلبانه آن از سوی دولت مطرح شده، بفرمایید.

متقی: از یک سو دولت تعهد اجرای پروتکل را به غرب داده است، از سوی دیگر این موضوع باید در مجلس شورای اسلامی به تصویب برسد، البته معلوم نیست دولت بتواند مجلس را به تصویب آن متقاعد کند یا نه؟

استفاده از دستگاه‌های پیشرفته آن‌لاین برای بازرسی در ایران

اگر این پروتکل مورد تصویب قرار گیرد بحث مربوط به بازرسی‌ها نیز مطرح خواهد شد که در این نوع بازرسی از دستگاه‌های پیشرفته نظارتی استفاده می‌شود. بازرسان آژانس هر روز در تأسیسات هسته‌ای حضور می‌یابند و دستگاه‌های پیشرفته آن‌لاین در آن فعال خواهد شد.

رهبری نیز طی سخنانی فرمودند که اجازه بازرسی از مراکز نظامی و بازجویی از دانشمندان هسته‌ای داده نمی‌شود، دولت اخیراً اعلام کرده پروتکل الحاقی را به گونه‌ای تنظیم می‌کنیم که بازرسی از مراکز نظامی و مصاحبه با دانشمندان در آن نباشد! این در حالی است که این حرف با روح پروتکل الحاقی و بازرسی‌های مد نظر آن مغایرت دارد و از سوی نهادهای بین‌المللی پذیرفتنی نیست.

بهشتی‌پور: بحث «بازرسی»، «بازدید» و «راستی‎آزمایی» مفاهیم حقوقی هستند و تعاریف خاص خود را دارند.

کار آژانس بین‌المللی اتمی، راستی‌آزمایی این موضوع است که آیا ایران طبق تعهدات خود پیش می‌رود یا نه؟ به جز آژانس نیز هیچ نهاد بین‌المللی دیگری صلاحیت این کار را ندارد پس با این اوصاف برخلاف نظرات برخی که می‌گویند نهاد دیگری این کار را انجام دهد، این موضوع شدنی نیست.

در حال حاضر ۱۴۷ کشور جهان عضو آن هستند و کار بازرسی از آنها نیز انجام می‌شود.

اینکه برخی می‌گویند بازرسی از تأسیسات هسته‌ای آن‎لاین خواهد بود صحت ندارد، چنین چیزی فاجعه‌ است و جمهوری اسلامی زیر بار آن نمی‌رود.

بازدیدها به صورت آفلاین صورت می‌گیرد، البته سطح بازرسی، تعداد و نوع آن نسبت به تعهدات کشورهای مختلف متفاوت خواهد بود.

در بخش بعدی برنامه، به هر یک از اساتید فرصت داده شد تا راجع به مبحث مد نظر خود صحبت کنند که شرح آن در ذیل آورده شده است:

* بی‌سابقه‌ترین تحریم‌ها علیه ایران وضع شد

بهشتی‌پور: متأسفانه دشمن بسیار ناجوانمردانه و ناحق، تحریم‌های سنگینی را علیه جمهوری اسلامی ایران وضع کرد به طوری که برخی از این تحریم‌ها مانند تحریم بانکی، در طول تاریخ بشریت بی‌سابقه بود.

ما در این شرایط مجبور بودیم بعد از صادرات کالاها و محصولات خود، پول آن را به صورت غیر بانکی و دستی وارد کشور کنیم چون پول ما بلوکه می‌شد.

در جریان انتقال پول به داخل کشور به صورت غیر بانکی نیز مجبور به هزینه مبالغ اضافی بودیم که این اصلاً به نفع کشور نیست.

البته اگر عزت ما در این کار بود و راهی جز این نبود، صد برابر این هزینه را هم پرداخت می‌کردیم اما در جریان مذاکرات نیز عزتمندانه وارد شدیم تا حق ملت ایران را بستانیم.

اینکه برخی می‌گویند بعد از مذاکرات تحریم‌ها لغو نخواهد شد، اگر چنین چیزی باشد جز ضرر و خسران برای ما چیزی ندارد، با این اوصاف چه نیازی بود به مذاکره؟! بنده معتقدم بعد از توافق نهایی، تحریم‌ها برداشته می‌شود.

* کارها بر اساس طرح «اقدام برای اقدام» پیش می‌رود

بعضی اظهار می‌کنند که چرا در بیانیه لوزان از «لغو تحریم‌ها» سخن به میان نیامده و عنوان «خاتمه تحریم‌ها» درج شده است! اینها معتقدند این موضوع برای آن است تا ساز و کار تحریم را حفظ کنند.

برخی دیگر نیز از اینکه چرا فقط خاتمه تحریم‌های اقتصادی و مالی مطرح شده، انتقاد می‌کنند و می‌گویند چرا حرفی از «برداشتن تحریم انرژی» نشده در صورتی که در توافق ژنو عنوان شده بود.

در پاسخ باید بگویم من معتقدم مقوله اقتصاد و این عنوان در بیانیه لوزان، تمام مباحث اقتصادی منجمله انرژی را در بر می‌گیرد و با لغو تحریم‌ها همه تحریم‌های اقتصادی برداشته می‌شود.

در تیرماه با حصول به نتیجه بخشی از تحریم‌ها لغو می‌شود و بخشی نیز تعلیق خواهد شد، در این میان یک جدول پیوست نیز مشخص می‌شود. بر اساس این جدول مشخص خواهد شد که طرفین آیا به تعهدات خود عمل می‌کنند یا خیر؟

در این جدول پیوست، کارها بر اساس طرح «اقدام برای اقدام» پیش می‌رود.

باید گفت لغو یکباره تحریم‌ها اعلام می‌شود اما اجرای آن منوط به اجرای گام به گام طرفین بر اساس این جدول خواهد بود.

* انحراف در مذاکرات هسته‌ای در ژنو شروع شد

متقی: این مذاکرات قرار بود ۶ ماهه تمام شود اما بیش از ۱۸ ماه است که به طول انجامیده است؛ یکی از دلایل طولانی شدن روند ان این است که دو مجموعه نتوانستند خود را با هم هماهنگ کنند.

رهبری فرموده بودند این توافق نباید دومرحله‌ای شود ولی این طور نشد. این در حالی است که در بخشی از سند ملی امنیت ملی آمریکا که در فوریه ۲۰۱۵ منتشر شده، در رابطه با بحث‌های مربوط به ایران آمده که توافق باید دومرحله‌ای شود و چنین نیز شد.

نکته جالب آن که برخی مسئولان کشور مدعی هستند که در صورت عدم تحقق تعهدات طرف مقابل، در عرض یک ساعت می‌توانیم دوباره به حالت سابق فعالیت‌های هسته‌ای خود بازگردیم در صورتی که چنین نیست.

اینها یا خیلی اعتماد به نفس دارند و یا اینکه فکر می‌کنند دیگران هیچ چیز نمی‌فهمند!

وقتی سانتریفیوژها برچیده شود برای اینکه دوباره نصب، بالانس و متوازن شود حداقل به چهار ماه زمان نیاز دارد.

در جریان مذاکرات باید در ازای از دست دادن یک چیز، یک چیز به دست آورد، اما ما جرم بحرانی گسترده خود را راحت از کف دادیم در صورتی که می‌شد از آن برای دستیابی به امتیازهای بیشتر استفاده کرد. البته معتقدم انحراف در مذاکرات هسته‌ای در ژنو شروع شد.

* استفاده از مواد شکافت‌پذیر در فردو ممنوع است!

چرا باید فردو که ۸۰ متر زیر زمین است به یک مرکز تحقیقاتی تبدیل شود، آیا قصد دشمن این نبود که هر وقت خواست نطنز را بمباران کند زیرا نمی‌شد راحت فوردو را زد.

کدام عقل سلیم قبول می‌کند مرکز تحقیقات فیزیک هسته‌ای ۸۰ متر زیر زمین باشد، می‌شد این مرکز را روی زمین و در یک منطقه خوش آب و هوا ایجاد کرد.

از سوی دیگر در فوردو که به یک مرکز تحقیقاتی درآمده، استفاده از مواد شکافت‌پذیر ممنوع است، پس با این اوصاف چه طور می‌شود در آن جا کار تحقیق و توسعه انجام داد؟

هر بند بیانیه لوزان، علیه ماست به طوری که دست ما را در فرآیندهای بعدی می‌بندد.

در مورد رآکتور آب سنگین اراک هم باید بگویم که در حال راه‌اندازی بود به طوری که دستگاه‌های مورد نیاز آن نیز خریداری شده بود اما بعد از لوزان، غیر فعال شد.

* اوباما نتوانست فردو و آب‌سنگین اراک را تعطیل کند

اصل کلام این جاست که آن چه داده شده با آن چه گرفته شده، متوازن نیست!

بهشتی‌پور: اوباما به دنبال تعطیلی فردو و همچنین آب‌سنگین اراک بود اما با تدبیر تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای نه تنها فردو تعطیل نشد که یک‌هزار سانتریفیوژ در آن هست که ۳۰۰ تای آن نیز می‌چرخد.

یادمان نرود این چرخش سانتریرفیوژ تضمین مهمی برای سر پا ماندن فوردو است.

در پایان هر دوی این اساتید موفقیت تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای در دفاع از حق ایران را آرزو کردند.