به گزارش شبنم ها به نقل از خبرگزاری فارس  از همدان : با رشد صنعت و تکنولوژی بسیاری از مشاغل قدیمی کاربرد خود را از دست داده و برای همیشه به فراموشی سپرده شدند، در این میان حمام‌های عمومی در شهر‌ها نیز به این سرنوشت دچار شده و کم‌کم یک یک این حمام‌ها نیز تعطیل شده و مشتری‌های خود را از دست دادند.

اما شاید در آن زمان که همه به ویژه صاحبان حمام‌های عمومی برای از دست رفتن شغل خود در حال مرثیه‌سرایی بودند، به ذهن هیچ فردی خطور نمی‌کرد که بناهای تاریخی این حمام‌ها به یکی از جاذبه‌های گردشگری و تاریخی کشور بدل شود و امروز بتوان با تغییر کاربری این فضاها به از آنها به شکل‌های مختلفی استفاده کرد.

در همدان زمان قاجار به دلیل رونق اقتصادی که در شهر وجود داشت تعداد حمام‌های شهر به تعداد محله‌های آن بود و در هر محله علاوه بر نانوایی، مسجد و چمن، یک حمام نیز وجود داشت که البته امروزه تعدادی از آنها همچنان باقی مانده است.

برخی از این حمام‌ها مرمت شده و از آن‌ها استفاده می‌شود که به عنوان نمونه می‌توان به حمام قلعه که در زمان قدیم به حمام حاج محمد سعید، شهرت داشت، اشاره کرد.

البته حمام‌های دیگری نیز در همدان وجود دارد که قابلیت مرمت و بازسازی داشته و می‌توان از آن‌ها به نحو مطلوبی استفاده کرد. در حال حاضر مشکلات مالکیتی و حقوقی به سدی تبدیل شده تا بتوان این مکان‌های تاریخی را تعیین تکلیف کرد.

بدون تردید امروز یکی از میراث‌های بزرگ استان همدان آثار و ابنیه تاریخی به ویژه حمام‌های آن است که بخشی از آن را مدیون رونق اقتصادی این دیار در زمان قاجار هستیم، چرا که در آن زمان همدان گمرک مراودات اقتصادی با غرب محسوب می‌شد و حتی بسیاری از تجار سایر مناطق کشور به خصوص اصفهان در همدان دفتر کاری داشتند.

همدان، گمرک غرب کشور

معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس با اشاره به اینکه با توجه به رونق اقتصادی موجود در همدان دوره قاجار، حمام‎های بسیاری در شهر فعالیت می‌کردند، خاطرنشان کرد: در دوره قاجار مناسبات خوبی با کشور عثمانی یا ترکیه فعلی وجود نداشت و مراودات تجاری از طریق عراق، سوریه و دریای مدیترانه صورت می‌گرفت.

بهرام توتونچی در ادامه به اسناد موجود در مرکز اسناد ملی غرب کشور استناد کرد و گفت: همدان در مقطعی از زمان یکی از گمرک‌های فعال ایران محسوب می‌شد و تجار بزرگ ایرانی در این شهر دارای دفتر تجاری بوده و مناسبات‌ صادراتی و وارداتی خود را برنامه‌ریزی می‌کردند.

وی اظهار کرد: به طور کلی 180 کاروانسرا در همدان ساخته شده بود که بارانداز صادرات و واردات محسوب می‎شدند.

معاون میراث فرهنگی استان همدان افزود: پس از انقراض سلسله قاجار مناسبات کشور با عثمانی‌ها به گرمی گرایید و مرز بازرگان فعال شد.

وی با اشاره به اینکه گمرک همدان در نتیجه ایجاد روابط گرم بین دو کشور تضعیف شد، تصریح کرد: در این میان تعدادی از کاروانسراها تخریب و نابود شدند به طوری که تنها 23 کاروانسرا باقی مانده است.

وجود 50 مرکز محله در همدان

توتونچی ادامه داد: در شهر همدان 50 مرکز محله وجود داشته که در نتیجه آن شاهد وجود 50 حمام نیز در آن بودیم.

وی با تأکید بر اینکه از 50 مرکز محلات، به دلیل ایجاد بافت شهری جدید پنج مرکز محله مانند چمن چوپان‌ها باقی مانده، ادامه داد: حمام‌هایی که امروز به عنوان آثار تاریخی محسوب می‌شوند گاها مانند «حمام کوچیکه جولان» وقف شده است به طوری که 52 درصد آن مالک خصوصی داشته و بقیه آن وقف خاص است.

معاون میراث فرهنگی استان همدان با بیان اینکه حمام‌های عمومی به دلیل شکل‌گیری بافت شهری، جزء اصلی و کلیدی هر محله محسوب می‌شدند، افزود: در هر مرکز محله، حمام، مسجد، فضای تجاری که متشکل از  چند واحد مغازه بوده و چمن‌ها که فضای بازی با چند درخت قطور بوده تشکیل می‌شده است.

چمن مخصوص بافت شهری همدان

وی با بیان اینکه قطر درختان چمن، سبقه محله را مشخص می‌کند، تصریح کرد: این چمن‌ها تنها در بافت شهری همدان یافت می‌شود که از جمله آن می‌توان به چمن گلپا، حاجی و کبابیان اشاره کرد.

توتونچی ادامه داد: تا سال 93، تعداد حمام‌های شهرستان همدان که جزء آثار تاریخی محسوب می‌شوند 21 مورد است که از این تعداد 12 حمام به عنوان آثار ملی ثبت شده است.

وی با اشاره به اینکه امروزه همه خانه‌ها دارای حمام هستند، ادامه داد: به همین دلیل است که عملکرد واقعی حمام‌ها به دست فراموشی سپرده شده و متروکه شده است.

معاون میراث فرهنگی استان همدان با بیان اینکه از فضای این حمام‌ها می‌توان به عنوان کاربری‌های دیگر استفاده کرد، خاطرنشان کرد: به عنوان مثال از حمام‌های قدیمی می‌توان به عنوان فرهنگسراها، فروشگاه‎های صنایع دستی، مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و سایر موارد فرهنگی استفاده کرد.

وی با اشاره به اینکه سازمان میراث فرهنگی در راه تحقق این اهداف تلاش می‌کند، گفت: البته تحقق این اهداف روند طولانی را در بردارد زیرا برخی با مسائل حقوقی و ملکی رو به رو هستند که به عنوان مثال می‌توان به وقف خاص برخی از حمام‌ها اشاره کرد.

توتونچی با اشاره به اینکه «حمام کوچیکه جولان» یکی از این موارد است، بیان کرد: این مورد جزو وقف خاص بوده به شکلی که تمام خاندان شریفی که از مالکان این حمام بودند می‌توانستند به طور رایگان از این حمام استفاده کنند.

ایجاد خدمات مدرن و سنتی در حمام‌های تاریخی

وی با بیان اینکه در ابتدا باید وضعیت مالکان این حمام‌ها روشن شود، اظهار کرد: افراد علاقمند می‌توانند در این زمینه ورود کرده و این حمام‌ها را مانند الگوی گذشته آن احیا کنند، به طوری که حمام‌های اصیل ایران با بهداشت و اصول جدید اما با خدمات گذشته از جمله دلاکی و مشت و مال را ایجاد کرد.

معاون میراث فرهنگی همدان با بیان اینکه حمام ضرابی و کبابیان این ظرفیت را دارند، افزود: در واقع سازمان میراث فرهنگی به دنبال ایفای نقش بین بخش خصوصی علاقمند به سرمایه‌گذاری و مالکان فعلی حمام‌ها است تا بتوان از این ظرفیت به خوبی استفاده کرد.

وی با اشاره به اینکه این حمام‌ها به حمام‌های عمومی خاص تبدیل شوند، تصریح کرد: می‌توان در این حمام‌ها به ایجاد سونای خشک، مرطوب و سالن‌های کوچک بدنسازی، خدمات سنتی و حتی ارائه عرقیات و دمنوش‌ها پرداخت که در مجموع بتواند زمینه خاطره‌انگیزی را برای گردشگران ایجاد کند.

توتونچی با تأکید بر اینکه باید این سرمایه‌گذاری توجیه اقتصادی نیز داشته باشد، ادامه داد: برای تحقق این امر باید تسهیلاتی با سود پایین و معافیت‌هایی را در نظر گرفت تا رغبت لازم در سرمایه‌گذاران ایجاد شود.

وی با اشاره به اینکه دولت می‌تواند در این حوزه نقش پررنگی را ایفا کند تا اطمینان سرمایه‌گذار جلب شود، خاطرنشان کرد: البته همه حمام‌های قدیمی قابلیت تبدیل به حمام سنتی را ندارد و سازمان تمایل دارد تا کاربری آن به موارد چون فرهنگسراها، نگارخانه‌های خصوصی، آموزش صنایع دستی و از این دست کاربری‌ها تبدیل شود.

یک کاسه نبودن مالکیت‌ها، مانع تعیین تکلیف حمام‌های تاریخی

معاون میراث فرهنگی استان همدان با بیان اینکه بحث کلیدی در این میان مسائل حقوقی مالکان هستند، گفت: در اکثر این آثار تاریخی مالک سرقفلی و ملک جدا بوده و همین مسئله مانع بزرگی در راه بهره‌وری از آنان ایجاد کرده است.

وی با اشاره به اینکه بسته‌های پیشنهادی در خصوص حمام‌های عمومی، در مجامع مختلف مطرح شده است، اظهار کرد: به دنبال جلب اعتماد سرمایه‌گذار هستیم تا در این حوزه ورود پیدا کند.

توتونچی ادامه داد: با تحقق این اتفاق، از یک سو با ارائه خدمات عمومی و از سوی دیگر در معرض دید قرار گرفتن این آثار تاریخی مواجه خواهیم شد.

وی با بیان اینکه تعداد این بناهای تاریخی بسیار زیاد است، افزود: سازمان به دنبال تملک این بناها نبوده بلکه خواهان ورود بخش خصوصی در این حوزه است و به همین دلیل حمایت لازم را نیز به عمل خواهد آورد تا این آثار تعیین تکلیف شود.

«حمام چاله» مدفون زیر خروارها خاک

 معاون میراث فرهنگی همدان در ادامه به یکی از حمام‌های تاریخی همدان که در حال حاضر در زیر زمین مدفون مانده، اشاره کرد و ادامه داد: حمام چاله کاملاً در داخل زمین و در مجاورت مسجد حاج ابراهیم بیگ و آرامگاه باباطاهر قرار دارد که در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل گود بودن این حمام و رعایت موارد بهداشتی شهرداری آن را پر می‌کند.

وی با بیان اینکه تمام حفره‌ها و طاق‌های سنتی حمام وجود دارد، خاطرنشان کرد: این حمام دارای مالک خصوصی است و امکان پاکسازی آن وجود دارد.

انتهای پیام/ص