به گزارش شبنم همدان به نقل از تسنیم : انسان از بدو تولد تا سالمندی مراحلی را در رشد طی می‌کند که یکی از حیاتی‌ترین مراحل در رشد انسان، مرحله بلوغ که مرحله بین نوجوانی و جوانی است؛ از نظر لغوی بلوغ به معنای «رسیدن به رشد» است؛ برخی مرحله بلوغ را یک مرحله بحرانی می‌دانند که در جریان یک تحول به‌وجود می‌آید و دارای شرایط و ویژگی‌های خاصی است.

شناخت بلوغ برای والدین از اهمیت ویژه‌ای برخوردارد است که اگر این شناخت درست شکل نگیرد، کودک و والدین را دچار آسیب می‌کند؛ اهمیت مسئله بلوغ زودرس که به دلیل طی نشدن مراحل طبیعی رشد در جوامع افزایش پیدا کرده باعث ایجاد نگرانی و ترس در ذهن کودکان و والدین شده به گونه‌ای که امروزه بنابر عوامل و با به‌وجود آمدن فناوری‌های مختلف شاهدیم که سن بلوغ در حال پایین آمدن است یا به عبارتی بهتر است بگوییم پایین آمده است و  باعث ایجاد دغدغه و سؤالاتی در ذهن والدین و فرزندان آنها که در حال وارد شدن به این مرحله هستند، شده است.

برای پاسخ به سؤالاتی نظیر اینکه بلوغ زودرس چیست، چه عواملی باعث بروز بلوغ زودرس می‌شود، چه کارهایی برای جلوگیری از وقوع آن باید انجام شود و چه مصادیق و مثالهای عینی که امروزه با آنها درگیر هستیم در ایجاد این آسیب تأثیرگذار هستند، پای صحبتهای دکتر "یاسر مدنی" عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و دکترای تربیت بشر نشستیم که از مقطع دبیرستان تا اخذ مدرک دکتری خود را در آمریکا طی کرده است؛ در ادامه مشروح این گفت‌وگو تقدیم مخاطبان ارجمند تسنیم می‌شود:

به عنوان سوال نخست، به صورت کوتاه، بلوغ زودرس چیست؟

تعریف بلوغ زودرس در اسم آن نهفته است و به معنایی بلوغی است که زودتر از مؤعد ایجاد شده باشد؛ بلوغ سنی و شناسنامه‌ای، بلوغ روانشناختی (مربوط به میزان درک شخص)، بلوغ فیزیکی، بلوغ جنسی، بلوغ شناختی (کنترل هیجانات و احساسات) و... از انواع بلوغ و هرکدام دارای تعریف مختص به خود هستند.

از نظر روانشناسی و اجتماعی چه علل و عواملی باعث ایجاد بلوغ زودرس می‌شوند؟

ملاک و معیارهایی برای تشخیص عوامل دیررس یا زودرس بودن بلوغ وجود دارد از جمله این ملاکها عوامل بیولوژیک "Biologic" یا زیستی است که مربوط به ژنتیک، سلامت روح و جسم است و مسئله وراثت در این عامل بسیار تأثیرگذار است.

معیار دوم عوامل روانشناختی "Psychological" است؛ مهمترین مورد آن، مسائل استرس‌زا است به عنوان مثال کودکانِ‌کار، کودکانی هستند که به دلیل موضوعات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن جامعه مجبور به انجام کارهایی می‌شوند که مختص به سن آنها نیست و آمادگی پذیرفتن آن را ندارند، این کودکان دچار استرس‌های شدیدی می‌شوند و عوامل بیولوژیک تبدیل به مشکلات روانشناخی می‌شوند؛ پرخاشگری پدر و مادر، خشونت خانگی، انتظارات بیش از اندازه پدر و مادر، آشنا نبودن با سبکهای صحیح فرزندپروری و... از عوامل استرس‌زا در موضوعات دیگر هستند که می‌توانند دچار بلوغ زودرس شود.

ارتباط متقابل عوامل تأثیرگذار بر مسئله بلوغ زودرس

معیار سوم عوامل اجتماعی "Social" است؛ حتی می‌تواند میزان تحصیلات پدر، مادر و خود شخص باشد؛ مسائل اقتصادی نیز در تقسیم‌بندی عوامل اجتماعی قرار می‌گیرد و تأثیرگذار در ایجاد بلوغ زودرس است؛ از همین قسمت می‌توان متوجه شد عوامل تأثیرگذار مختلف برهم ارتباط متقابل دارند و مانند پازلی هستند که برهم اثر می‌گذارند و فقط ممکن است درصد آنها برای افراد در زمانهای مختلف، متفاوت باشد؛ متخصصان نیز متوجه شده‌اند که عوامل محیطی می‌تواند بر ژن‌ها و عوامل زیستی نیز تاثیر بگذارد در صورتی که تا 10 سال پیش چنین مسئله‌ای مطرح نبود.

چهارمین معیار عوامل فرهنگی "Kalchral" است و به قدری عامل مهمی است که در دهه‌‌های اخیر روانشناسان و متخصصان امور اجتماعی، استانداردهای مربوط به تعیین سن بلوغ را در جوامع و کشورهای خودشان تغییر داده‌اند؛‌ همه جوامع مجاب شده‌اند که هر 10 سال این استانداردها را مجدد استانداردسازی کنند.

اثبات ارتباط شبکه‌های اجتماعی و ماهواره با بلوغ زودرس

عوامل فرهنگی به طبع خود بر سه عامل دیگر تأثیرگذار است به عنوان مثال در بعضی فرهنگها ممکن است خانواده به هیچ عنوان اجازه کار به فرزند خود ندهد یا در مورد ازدواج شاید لزومی احساس نکنند که فرزند زود ازدواج کند مانند ایتالیا که افراد 30 یا 40 ساله در خانه زیاد هستند و ازدواج نکرده‌اند یا بالعکس در آمریکا که در آنجا زندگی کرده‌ام، در فرهنگشان اینگونه است که فرزند بعد از 18 سالگی از خانه می‌رود و مستقل می‌شوند و کودکان ‌آنها یک شب قبل از 18 سالگی آماده‌اند جشنی با عنوان جشن استقلال بگیرند در صورتی‌ که در ایران چنین چیزی رایج نیست به عنوان مثال من زمانیکه تبلیغ یکی از شرکتهای اپراتور همراه خودمان را برروی اتوبوسها دیدم تعجب کردم، که با عنوان جشن 18 سالگی و تخفیف در خدمات برای افراد 18 ساله بود، این به دلیل تهاجم فرهنگی، تزریق فرهنگی و... است و سعی دارند اهمیت این موضوع را در جامعه رواج دهند.

فرهنگهای مختلف بر یکدیگر اثر می‌گذارند و شبکه‌های ماهواره‌ای، برنامه‌های تلویزیونی و شبکه‌های اجتماعی در زمینه فرهنگی بسیار نقش داشته است؛ شاید اگر درباره ارتباط شبکه‌های اجتماعی با بلوغ زودرس با فردی صحبت کنید، تعجب کند اما این مسئله اتفاق می‌افتد و اثبات شده است.

سن تکلیفِ قضایی دختران 13 سالگی است

پنجمین معیار عوامل معنوی ـ مذهبی "Spritual  - Religious" است؛ در گذشته فقط مذهبی بودن این عامل بیان می‌شد اما به دلیل اینکه افراد در فرهنگهای مختلف گیج شده‌اند که کدام مذهب را انتخاب کنند، معنوی بودن این عامل نیز بیان می‌شود.

در تعاریفی که قضات و فقهی از سن تکلیف دارند، معمولا بحث است و در صحبتی که با یکی از قضات در این موضوع داشتیم، گفت سن تکلیف همچنان مشخص نیست اما سن قضایی دختران برای اینکه بتواند قانونی ازدواج کند، 13 سالگی است برای مثال جشن تکلیفی که در مدارس گرفته می‌شود، آیا تمام کودکانی که در آن جشن هستند به سن تکلیف رسیده‌اند؛ خیلی از آنها به سن تکلیف نرسیده‌اند اما میانگینی گرفته شده و جشن را برگزار کرده‌اند؛ این پنج مورد، عواملی هستند که بر بلوغ تأثیرگذار هستند.

 بلوغ زودرس برای کودکان دختر و پسر چه عوارضی دارد؟

بلوغ زودرس برای هر دو جنسیت، مشکل ایجاد می‌کند اما در مورد پسران بلوغ دیررس مشکلات بیشتری را برای کودک ایجاد می‌کند؛ بر اثر عوامل فرهنگی که وجود دارد، پسران از بلوغ زودرس استقبال می‌کنند چون می‌خواهند قدرت و بزرگ شدن خود را اثبات کنند اما در شرایط کلی بلوغ زودرس برای هر دو جنسیت عوارضی از قبیل منزوی شدن، احساس تنهایی، افسردگی و... دارد؛ کودکان زمانی‌که به بلوغ می‌رسند احساس نگرانی و ترس دارند که اگر جامعه، خانواده و اطرافیان آماده‌سازی نکرده باشند از این موضوع بسیار می‌ترسند و سؤالاتی برای آنها ایجاد می‌شود؛ بلوغ زودرس بر انتظارات اطرافیان تاثیر می‌گذارد و موجب ایجاد فشار روانی بر کودکان می‌شود.

 بین بلوغ زودرس و مقتضیات زندگی امروزی (سبکهای زندگی، وجود ماهواره، اینترنت، گوشی‌های هوشمند و...) چه ارتباطی وجود دارد؟

ازدیاد شبکه‌های دریافت اطلاعات امکان ریسک انتخاب غلط را افزایش می‌دهد

من خوشحال هستم از اینکه شما این سؤال را پرسیدید چون این نشان می‌دهد که همه پذیرفته‌اند که ارتباطی وجود دارد و انکارپذیر نیست؛ ما در سالهای گذشته می‌پرسیدیم که آیا ارتباطی وجود دارد یا خیر اما حالا پرسیده می‌شود که چه ارتباطی وجود دارد.

یکی از مشکلاتی که در این مسئله وجود دارد، الگوبرداری کودکان است؛ کودکان و نوجوانان در این سنین از یکدیگر الگوبرداری می‌کنند و زمانی که تعداد شبکه‌ها و مسیرهای دریافت اطلاعات، متعدد می‌شود، ازدیاد آنها نیز می‌تواند امکان ریسک انتخاب غلط را بالا ببرد به عنوان مثال در شبکه‌های اجتماعی، یک کانال ترویج یک نوع سبک زندگی و کانال دیگر نوعی دیگر را ترویج می‌کند و پدر، مادر و خانواده هم چیز دیگری می‌گویند و این تناقض و تعارض که بین مطالبی که کودک از محیطهای مختلف دریافت می‌کند باعث یک سردرگمی شدید می‌شود و یک استرس روانشناختی است و می‌تواند عاملی تأثیرگذار در بلوغ زودرس باشد.

پوشش و آرایش بالغانه کودکان، آمیخته‌ای از عوامل فرهنگی و اجتماعی

عامل دیگری که می‌توان گفت آمیخته‌ای از عوامل فرهنگی و اجتماعی است، پوشش و آرایشهای بالغانه است برای کسانی که هنوز به بلوغ جسمی و روانشاختی نرسیده‌اند، در واقع می‌توان این کودکان را «بالغ نمایان کوچک»نامید که علت این اتفاق، وجود فشار روانی است و آنها احساس می‌کنند که اگر با اطلاعات زیاد کلامی و تصویری که به آن " Flooding information" می‌گویند، خود را تطبیق ندهند و در آن غوطه‌ور نشوند، عقب می‌افتند؛  کودکان دهه‌های گذشته از این رنج می‌بردند که اطلاعات دریافتی آنها کم است اما امروزه همین ازدیاد اطلاعات مختلف عامل بسیاری از مشکلات و فشارهای استرس‌زا است.

 والدین در تعامل با کودکان از چه موضوعاتی باید آگاهی داشته باشند تا از وقوع بلوغ زودرس جلوگیری کنند؟

لزوم آگاهی مشاوران و روانشناسان با ابعاد مختلف عوامل تاثیرگذار بر بلوغ زودرس

متأسفانه والدین نیز از غافله عقب افتاده‌ و همچون فرزندان خود سردرگم شده‌اند و حاضر هستند برای پاسخگویی به این سؤال هزینه بسیاری کنند و این کار را نیز می‌کنند و به‌دلیل همین موضوع است که روانشناسی و مشاوره در جامعه رونق پیدا کرده است؛ به‌دلیل اینکه تخصص بنده تربیت مشاور است، وظیفه خودم می‌دانم که روانشناسان، معلمان، مشاوران و مددکاران اجتماعی را در این زمینه تقویت کنم و توصیه می‌کنم کسانی که می‌خواهند به این قشر از کودکان و خانواده‌های آنها کمک کنند، خود باید به ابعاد مختلف پنج عاملی (زیستی، روانشناختی، اجتماعی و...) که بیان کردم، مجهز باشند.

بالا بردن آگاهی و یاد گرفتن نحوه برخورد صحیح و تأثیرگذار با فرزندان توسط والدین دارای اهمیت است و از دیگر اقدامات والدین می‌توان به تقویت بُعد معنوی و مذهبی اشاره کرد که به عنوان عامل بازدارنده، دارای تأثیر مثبت است و خانواده و فرزندان را در مقابل عوامل مخرب ایمن می‌کند.

 آیا در این موضوع و ایجاد آگاهی برای والدین اقداماتی انجام شده است؟

راه‌حلهایی که به کودکان و والدین داده می‌شود با شرایط مذهبی و فرهنگی ما بومی‌سازی نشده

اقدامات انجام شده بسیار جسته و گریخته بوده‌ است و متاسفانه سوءاستفاده از این احساس نیاز زیاد شده استبه عنوان مثال خیلی از کارگاه‌هایی که والدین شرکت می‌کنند به جای اینکه آنها را آگاه کند باعث گمراهی آنها می‌شود؛ یکی از آسیبهایی که من در این مسئله می‌بینم این است که بسیاری از راه‌حلهایی که ما به والدین و کودکان می‌دهیم با شرایط فرهنگی، مذهبی، دینی و اجتماعی کشور ما بومی‌سازی نشده است و جوابگو نیست و به اندازه کافی تأثیرگذار و کارآمد نبوده است.

 چند مورد از مصادیق و مثالهای عینی که امروزه با آنها درگیر هستیم و منجر به بلوغ زودرس می‌شود را بیان کنید.

من مهدهای کودکی را دیده‌ام که با افتخار برنامه‌هایی را تبلیغ و برگزار می‌کنند که با فرهنگ بیشتر خانواده‌ها و بومی این کودکان تناسبی ندارد و این موارد لطمه می‌زند که یکی از لطمه‌های آن تعارضاتی است که در اطلاعات دریافتی خود با آن مواجه می‌شوند به عنوان مثال یکی از معلمان درباره سبک رعایت اسلام و پایبند بودن به دین و اعتقادات صحبت می‌کند و در مقابل پدر و مادری که این موضوعات را به تمسخر می‌گیرند یا اینکه هر معلم در مورد مسائلی که در تعارض بایکدیگر هستند، صحبت می‌کند و باعث ایجاد لطمه در کودکان می‌شوند؛ در مهدها و اماکن آموزشی، دست‌اندرکاران اجرایی باید حساسیت بیشتری داشته باشند.

تسنیم: حساسیت در رابطه با چه موضوعی باید وجود داشته باشد؟

حساسیت نسبت به اینکه پیامهای دوگانه و چندگانه را رواج ندهند و برای انجام فعالیتهای خود یک فرهنگ میانه را مدنظر قرار دهند، فرهنگ میانه راهی است که بزرگان دین، فرهنگ و مذهب در پیش پای ما گذاشته‌اند و این راه آسیبی به دنبال ندارد و ایمن‌تر است؛ برگزاری کلاسهای رقص، موسیقی و استخرهای مختلط کودکان را گیج و دچار سردرگمی می‌کند همچنین نباید از کتابهایی استفاده شود که به بهانه آموزش زبان انگلیسی فرهنگ بیگانه را رواج دهند.

اگر پیامهای دریافتی کودکان متناسب با وجدان آنها نباشد، دچار سردرگمی می‌شوند

معمولا مسائلی که موجب سردرگمی کودکان شود، دارای مشکل  و در برخی موارد این سردرگمی به دلیل وجدان خود فرزندان است زیرا وجدان کودک پاک است و پیامهایی که از محیطهای مختلف دریافت می‌کند به او لطمه می‌زند حتی اگر آن کودکی را در نظر بگیرید که در امریکا زندگی می‌کند نیز دچار آسیب و تعارضات است چون در آخر اطلاعاتی که دریافت کرده است، می‌ماند با وجدان درونی خودش؛ هیچگاه فراموش نمی‌کنم در سالهای گذشته که به ایران آمدم و بدحجابی و با حجابی در سطح مانتوهای آزاد و بلند بود، در فرودگاه دختر بچه‌ دو یا سه ساله‌ای را دیدم که لباس کوتاهی تنش کرده بودند، کاملا واضح بود که این کودک معذب است، شاید تا قبل از اینکه وارد ایران شود و در فرهنگ ایران قرار بگیرد برایش اهمیتی نداشت اما زمانی که وارد فرودگاه شده بود و دیده بود که همه با حجاب هستند دچار اضطراب شده بود و مدام خم می‌شد و لباس را با پایین می‌کشید تا روی زانوهایش برسد و آنها را بپوشاند؛ این اذیت شدن را مادر و پدر او احساس نکردند اما کاملا در چهره او مشخص بود، کسی به این کودک نگفته بود که این پوشش درست است یا اشتباه اما این موضوع الگوبرداری و وجدان خود کودک را نشان می‌دهد.

مزایای عمل کردن به ضد ارزشها، موقتی است

پس ما باید فرهنگی را در مهدها و مراکز آموزشی رواج دهیم که متناسب با وجدان و طبیعت انسانی ما باشد که آن فرهنگ چیزی نیست مگر ارزشها و اعتقادات ما، نباید ارزشها و اعتقادات دینی خودمان را زیر پا بگذاریم و من با کسانی که می‌گویند فرهنگ و دیندارای ارزشهای متفاوتی هستند، موافق نیستم؛ دین، مذهب و اعتقادات، ارزشهای ما هستند و نباید ضد این موارد قدم برداریم و اگر ضد ارزشها عمل کردن ظاهراً مزایایی داشته باشد، موقتی است.

انتهای پیام/ص