به گزارش شبنم ها، لوازم آرایشی در ایران 93 درصد در میان زنان و 7 درصد در میان مردان مصرف می‌شود. بنابر آخرین آمارهای جهانی، 14 میلیون زن ایرانی 2.1 میلیارد دلار از بازار 7.2 میلیارد دلاری فروش لوازم آرایش خاورمیانه را به خود اختصاص داده‌اند. این میزان تا کنون روندی تصاعدی داشته و مصرف لوازم آرایشی همه اقشار و سنین زنان جامعه را کم و بیش درگیر کرده است. تا جایی که سن استفاده از لوازم آرایشی در ایران به 15 سال رسیده است.

ازدیاد مصرف مواد آرایشی و آرایش کردن در میان زنان ایرانی، توجه رسانه‌ها و پژوهش‌های جهانی را نیز به خود جلب کرده است. خبرگزاری فرانسه در گزارشی درباره لوازم آرایشی در ایران گفته بود که ظرفیت بازار آرایش در این کشور بسیار بالاست. همچنین یک موسسه تحقیقاتی به‌نام TMBA گفته که حدود 14 میلیون دختر و زن بین 15 تا 45 ساله در شهرهای بزرگ ایران، به‌طور متوسط ماهانه 7.5 یورو برای خرید لوازم آرایشی هزینه می‌کند.

توجهات جهانی جلب شده به این موضوع به‌معنای آن نیست که مسئولان و کارشناسان ایرانی نسبت به آن بی‌تفاوت بوده‌اند. آبان‌ماه 1393 همایش ملی سلامت، بهداشت و زیبایی در جزیره کیش برگزار شد که دبیر آن، نسبت به استفاده زیاد از لوازم آرایشی در میان زنان ایران هشدار داد. نورالدین حاج‌حسینی در حاشیه این همایش گفت: زنان ایرانی 5 برابر زنان خاورمیانه‌ای آرایش می‌کنند و سن آرایش در میان زنان ایرانی به حدود سیزده-چهارده‌سالگی رسیده است.

آرایش کردن و رنگ و رو دادن به چهره نه در ایران و نه در سایر کشورها و فرهنگ‌ها موضوع جدیدی نیست. پیش از اینکه ایران به بازاری برای لوازم آرایشی بدل شود، زنان ایرانی با مواد طبیعی و گیاهی و در مواقع خاص در چهره خود تغییراتی ایجاد می‌کرده‌اند. البته شکل استفاده از آرایش در گذشته با اشکال امروزی آن بسیار متفاوت است و همین امر، کارشناسان اجتماعی و روان‌شناسان را نگران کرده است. روان‌شناسان تا کنون بیش از دیگران درباره چرایی استفاده بی‌رویه از لوازم آرایشی در میان زنان ایرانی سخن گفته‌اند. دکتر مهدی ملک‌محمد -روان‌شناس- درباره دلایل ازدیاد استفاده از مواد آرایشی در میان ایرانیان می‌گوید: "نباید درباره استفاده ایرانیان از لوازم آرایشی برخوردی از بالا به پایین و منع‌کننده داشته باشیم، بلکه باید به سراغ ریشه‌ها و عوامل آن که به شرایط روانی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و... فرد و جامعه بازمی‌گردد برویم."

مهدی ملک‌محمد اظهار کرد: سال‌هاست که کشور ما دچار به معضل استفاده بی‌رویه از لوازم آرایشی است. به این موضوع می‌توان از ابعاد مختلف روان‌شناختی و جامعه‌شناختی پرداخت. در مبحث روان‌شناسی بدن، بدن انسانی یک ویژگی ظاهری و در معرض قضاوت جامعه و عموم مردم است. در جامعه ما از این بدن، صورت در میان زنان و مو در میان مردان بیش از همه مورد توجه و دیده‌شدن قرار دارد. افراد در ارتباط با یکدیگر و در نگاه اول بدون شناخت شخصیت فردِ مقابل و تنها از طریق ظاهر با او وارد ارتباط می‌گردد، بنابراین این چهره و ظاهر هستند که در ابتدای امر قضاوت می‌شوند.

عدم اعتماد به نفس و آرایش
وی در ادامه گفت: بنابراین در افرادی که اعتماد به نفس پایین دارند این امر بسیار اهمیت پیدا کند. چرا که اعتماد به نفس پایین، بی‌اعتمادی به ظاهر را نیز در افراد شکل می‌دهد. در نتیجه فردی که اعتماد به نفس ضعیفی دارد، قضاوت درمورد ظاهر خود را نیز قضاوتی نادرست ارزیابی و سوءتعبیر می‌کند.این فرد برای اینکه این قضاوت را تغییر دهد، شروع به ایجاد تغییر در ظاهر خود می‌کند. این در حالی است که آن فرد نمی‌داند که قضاوت‌های دیگران، قضاوتی ماندگار نیست و اگر فردی وی را "جذاب" بنامد، این قضاوتی ماندگار نخواهد بود.

باوری که سرایت پیدا کرده است
ملک‌محمدی در کنار اعتماد به نفس پائین افرادِ جامعه، به عاملی موثر دیگری در ازدیاد استفاده از لوازم آرایشی در ایران اشاره کرده و گفت: عامل دیگری که باید به آن اشاره کنیم "سرایت باور" است. باور لزوم آرایش کردن برای حضور ر اجتماع، می‌تواند از فردی به فرد دیگر منتقل گردد و آرایش در جامعه ما یک امر مسری است. این مسری‌بودن را می‌توانیم در کاهش سن استفاده از لوازم آرایش ببنیم؛ در حال حاضر دختران نوجوان ما در مقاطع راهنمایی نیز از مواد آرایشی استفاده می‌کنند. این در حالی است که تا پیش از این آرایش دختران پیش از ازدواج یک تابو محسوب می‌شد، اما به مرور و آرام آرام آرایش زیاد شد و همه اقشار و سنین سرایت کرد. این تغییرات را البته باید تغییراتی لاجرم بدانیم، چرا که امکان مقابله با آن در جامعه وجود نداشته است.

این روان‌شناس همچنین تصریح کرد: لازم است که در اینجا به نقش شبکه‌های ماهواره‌ای نیز اشاره کرد. این شبکه‌ها در ترویج آرایش نقش پررنگی داشته‌اند، چرا که در تصاویری که در آن‌ها به نمایش گذاشته می‌شود افراد از مواد آرایشی استفاده می‌کنند.

چرا نمی‌شود با لوازم آرایشی مقابله کرد؟
دکتر ملک‌محمدی در ادامه درباره همه‌گیر بودن استفاده از لوازم آرایش توضیح داد: با توجه به اینکه من سال‌ها با نسل جوان کار کرده و نسبت به آن‌ها آشنایی دارم، باید بگویم که در شرایط فعلی، اگر یک نوجوان ایرانی تمایلی به استفاده از لوازم آرایشی نداشته باشد، از سوی هم‌سالان خود "عقب‌افتاده" تلقی می‌شود و تحت فشاری قرار می‌گیرد که مقاوت با آن کار ساده‌ای نیست. می‌توان به دخترانی اشاره کرد که در ابتدای ورود به دانشگاه ظاهری ساده دارند، اما پس از گذشت مدت زمانی شروع به استفاده از لوازم آرایشی می‌کنند و در نهایت به نقطه‎‌ای می‌رسند که بدون آرایش نمی‌توانند در جامعه حضور پیدا کنند.

چرا اعتماد به نفس نداریم؟
این روان‌شناس در ادامه و درباره دلایل وجود نداشتن اعتماد به نفس در میان ایرانیان گفت: یکی از دلایل کاهش اعتماد به نفس ایرانی‌ها، دلیل تاریخی آن است؛ اعتماد به نفس ایرانیان در برهه‌های مختلف تاریخی توسط حکام زمان از میان رفته است. علاوه بر این باید بر تاثیر شکست بر کاهش اعتماد به نفس در افراد اشاره کرد. اعتماد به نفس را یک وضعیت روان‌شناختی می‌دانند که در اثر اتفاقات محیطی تعریف می‌شود. فردی که زندگی‌اش با پیروزی‌ها و اتفاقات خوب همراه باشد، نگرشی مثبت پیدا می‌کند و در نتیجه به خود نیز نگرشی مثبت خواهد داشت. حال فرد و یا اجتماعی را تصور کنید که شکست‌های زیادی را تجربه کرده باشد، چنین فردی حس منفی نسبت به خود پیدا خواهد کرد. جامعه ما همیشه درگیر استرس‌های زیادی بوده است. این جامعه حالا نیز مشکلات زیادی از جمله مشکلات اقتصادی بارزی دارد که همگی نوعی شکست هستند. در نتیجه همه این شرایط و اتفاقات در طی سال‌ها منجر به کاهش اعتماد به نفس ایرانی‌ها شده‌اند.

وی در ادامه تصریح کرد: در نتیجه افراد جامعه که اعتماد به نفسی شکست خورده دارند، تلاش می‌کنند تا آن را به نحوی جبران کنند و "لوازم آرایش" یکی از راه‌های آن است! هرچند که آرایش کردن نمی‌تواند شکست‌ها را جبران کند، اما فردی که اعتمادش به خود دچار تزلزل شده به اشتباه از آن مدد می‌جوید. این فرد تنها یک فرد نیست و بخش زیادی از جامعه را شامل می‌شود؛ افراد تلاش می‌کنند تا زمانی را صرفِ دور شدن از استرس‌هایشان کنند و برچیز دیگری متمرکز شوند. برای مثال دختری که با خانواده‌اش در تنش است، زنی که دچار شکست عاطفی شده و... سعی می‌کند تا با "عاملِ حواس‌پرتی" همچون آرایش کردن رنج و درد را کمتر متوجه شود. اما این عامل تنها به افراد در زمان کوتاهی کمک خواهد کرد و پس از آن مجددا افراد به همان استرس‌ها و مشکلات همیشگی‌اشان بازمی‌گردند.

چرا زنان ایرانی آرایش می‌کنند؟ (کامل میشود)

دکتر مهدی ملک‌محمدی در انتها درباره راه‌حل‌های موجود برای کاهش دادن به استفاده از لوازم آرایشی گفت: ما نباید در این شرایط با جوانانی که آرایش زیادی می‌کنند برخورد بدی داشته باشیم و آن‌ها را هدف دهیم. این معضل با برخوردهای تند حل نخواهد شد، بلکه آن را افزایش داده و به نسل جوان‌تر خواهد کشاند. بهترین راه‌حل شناسایی عوامل زمینه‌ساز استفاده از لوازم آرایشی است؛ عواملی همچون استرس. ما باید همواره به یاد داشته باشیم که جامعه مانند یک پازل است و اگر بیشتر تکه‌های آن به شکلی صحیح کنار هم چیده شده باشند، بخش باقی مانده نیز می‌تواند درست شود. بنابراین ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که وقتی همه‌چیز، از مسائیل سیاسی تا اقتصادی و غیره معیوب و دچار مشکل است، رفتار جوانان جامعه رفتاری صحبح باشد.

علاوه بر داشتن نگاهی روان‌شناختی به مسئله آرایش‌کردن زنان ایرانی، جنبه‌های جامعه‌شناختی آن نیز اهمیت زیادی دارند. جامعه‌شناسان معتقدند که دلیل هر رفتار اجتماعی در درون جامعه شکل می‌گیرد. در همین راستا، فاطمه سیارپور -انسان‌شناس و عضو شورای مرکزی انسان‌شناسی و فرهنگ- در گفتگو با فرارو از منظر دیگری به مسئله آرایش در زنان می‌پردازد. او معتقد است: "نقش "الگوها" در آرایش کردن زنان ایران بسیار موثر است. الگوهایی که زنان برای آرایش از آن‌ها پیروی می‌کنند تنها یک الگو نیستند بلکه آن‌ها مانند شناسنامه‌ای هستند که فرد هویت خود را با آن می‌سازد."

الگوهای آرایشی؛ هویت‌هایی برای زندگی
فاطمه سیارپور با واکاوی اجتماعی این مسئله در ادامه اظهار کرد: برای کشف دلایل استفاده زنان ایرانی از لوازم آرایش باید گفت اگرچه تقلیل همه واقعیت­‌های اجتماعی به چند دلیل می‌­تواند فهم ما را از مسائل با سختی مواجه کند، اما یکی از مهم­ترین دلایل الگوهایی است که زنان ایرانی برای آرایش صورت خویش دارند. فهم این مسئله کار پیچیده‌­ای نیست و  اتفاقاً اصلاً لازم نیست به طور مثال برنامه­‌ها، کنسرت­‌ها، فیلم‌­ها و سریال‌­های ماهواره­‌ای را یک بار از زاویه میزان آرایش زنان ببینید. بلکه در این برنامه‌­ها اولین چیزی که به چشم می‌­آید بدن زنانه به ویژه آرایش صورت اوست.

وی در ادامه گفت: در این برنامه‌ها و الگوهایی که ارائه می‌دهند، میزان استفاده و آرایش دچار نوعی اغراق و بزرگ­نمایی است که لزوماً در واقعیت به این شکل وجود ندارد. زیرا مواد آرایشی بیش از هر چیز ماده‌­ای تهیه‌­کردنی هستند و اگر فردی مانند بازیگران برنامه‌­های مذکور بخواهد در طول زندگی­‌اش این چنین آرایش­‌هایی داشته باشد، باید بیش از هر چیز هزینه‌­های هنگفتی هم از نظر مالی و زمانی بپردازد. حالا  هزینه­‌هایی که برای انتخاب چنین موادی وجود دارد را به این مورد اضافه کنید و بازهم در نظر بگیرید که مصرف این مواد چه زمانی از زنان خواهد برد.

از تصویر تا واقعیت
این انسان‌شناس با ذکر این نکته که الگوهایی که زنان تلاش می‌کنند تا شبیه آن‌ها شوند فراتر از یک الگو هستند، گفت: بنابراین باید توجه کرد همان اتفاقی که از تصاویر دریافت می­‌شود به دلیل زمان­بر بودن و هزینه­‌بر بودن، عیناً در واقعیت محال است  و  این در حالی‌ست که چنین پشت صحنه­‌ای برای زنان ایرانی کاملاً گنگ است و درکی که از آرایش زنان بازیگر به ویژه خوانندگان وجود دارد، آن است که این دسته افراد همواره آرایش‌­کرده هستند و محال است بدون آرایش باشند!

وی تصریح کرد: در نتیجه و از سوی دیگر باید توجه کرد الگوهای بازنمایی‌شده تنها یک الگو نیست، بلکه سبک­‌های آرایشی متنوع و فراوانی وجود داردکه گاهی با انتساب به یک فرد کاملاً از یکدیگر قابل تشخیص است، به طوری که این سبک­‌ها مانند یک شناسنامه برای مثلا خانم‌های خواننده عمل می­‌کنند. اما باید درنظر داشت که  در این میان  تنوعی از سبک­‌های آرایشی قابل تقلید می­‌شوند و به همین دلیل نوعی رقابت پنهان برای آرایش بهتر در میان زنان شکل می­‌گیرد تا سلیقه و زیبایی آنان را مورد دیدن و قضاوت سایرین قرار دهد.

فرارو