به گزارش شبنم ها،به نقل از ساجده اسفند یا اسپند گیاهی است که به صورت بوته در بیابان ها و نقاط معتدل و سردسیر می روید، این گیاه در اطراف زنجان و همدان زیاد دیده می شود. مردم به اثر ضدعفونی کنندگی اسفند در زمان های دور پی برده بودند و در اطراف بستر بیمار و جاهای پر ازدحام از آن دود می کردند و بدین طریق محیط را ضد عفونی می کردند. نوشیدن جوشانده ریشه اسفند در هر روز صبح ناشتا برای درمان اگزما مفید می باشد، کسانی که به علت ضعف مثانه یا سستی کمر دچار شب ادراری می باشند، شب ها با خوردن مخلوطی از تخم رازیانه و اسفند و صبح ها با خوردن یک یا دو عدد تخم مرغ و کمی عسل شب ادراری آن ها درمان خواهد شد.

آیا دود کردن اسفند برای جلوگیری از چشم زخم، سند دینی دارد؟

برای درک برخی از حقایق و واقعیات، علم و عقل بشری ناتوان است. چشم زخم یکی از این پدیده ها است که دست کم تا به امروز، عقل و علم بشری نتوانسته آن را اثبات کند هم چنان که دلیلی بر نفی آن نیز نیافته است. در آموزه های دینی؛ هیچ درمان مادی برای چشم زخم مطرح نشده است؛ از این رو استفاده از اسفند برای دفع چشم زخم، سند دینی ندارد، هر چند که در روایات اسلامی، اسفند برای درمان برخی از بیماری های روحی و جسمی سفارش شده است. در روایات برای جلوگیری از چشم زخم ، یاد خدا و دعاهای خاصی، توصیه شده است.

در حدیثی امام علی (ع) می فرماید: « در ریشه اسفند  نشره و در تنه آن شفای هفتاد و دو مرض است»اما روایت از لحاظ سند معتبر نیست. [1] چشم زخم از منظر قرآن: دو آیه از قرآن را بسیاری از مفسران به چشم زخم ارتباط داده اند.

 1. سوره یوسف آیه 67: در این آیه خداوند می فرماید: « و گفت ای پسران من سفارش می کنم که چون به مصر رسیدید، همه از یک در وارد نشوید؛ بلکه از درهای مختلف درآیید و بدانید که از خدا چیزی شما را بی نیاز نتواند کرد که هیچ کس فرمانروای عالم جز خدا نیست. من بر او توکل می کنم و باید صاحبان مقام توکل هم بر او اعتماد کنند.»[ [ 2

یکی از احتمال هایی که در تفسیر این آیه گفته شده، چشم زخم است. از آنجا که برادران یوسف نیکو روی و خوش قامت بودند و تعدادشان نیز بسیار بود پدرشان حضرت یعقوب (ع) ترسید که مردم مصر آنها را چشم بزنند، از این رو به فرزندان خود سفارش کرد که از یک دروازه، وارد نشوند؛ بلکه پراکنده شده و از دروازه های متعدد وارد شوند، تا چشم نخورند.[ 3]

2.  سوره قلم آیه 51: این آیه در فرهنگ عمومی مردم به آیه «اِن یَکاد» شهرت دارد و پناهگاه آنان برای جلوگیری از چشم زخم است. خداوند در این آیه می فرماید: «ای رسول نزدیک بود که کافران به چشمان بد چشم زخمت زنند که چون آیات قرآن بشنوند و از شدت حسد گویند که همانا آن عجب دیوانه است.»[  [ 4

علامه طباطبایی در تفسیر خود می فرماید: «بسیاری از مفسران «لیزلقونک بابصارهم» را به چشم زخم تفسیر کرده اند  وهیچ دلیل عقلی برای نفی چشم زخم وجود ندارد و چه بسا مواردی وجود دارد که بر چشم زخم قابل انطباق است».   [5]

در شأن نزول این آیه در تفاسیر آمده است که گروهی از قریش، افرادی از قبیله بنی اسد را که به چشم زخم و شور چشمی شهرت داشتند، اجیر کردند تا با این وسیله به رسول خدا (ع) آسیبی برسانند. در وصف بدچشمی برخی از افراد بنی اسد آورده اند که برخی از این قبیله چنان بد چشم بودند، که آنها را زندانی کرده بودند، تا مبادا به دیگران آسیبی بزنند. همین افراد موقعی که پیامبر اکرم (ص) قرآن تلاوت می کرد، نزد پیامبر آمدند و گفتند: «این مرد چقدر فصیح است! و چقدر زیبا سخن می گوید!» ولی خداوند فرستاده خود را از گزند چشم زخم آنها محافظت کرد.[  [6

چشم زخم از منظر روایات :

روایات درباره چشم زخم کم نیست. این روایات را به دو دسته می توان تقسیم کرد:

1. روایاتی که در صدد اثبات حقیقت بودن چشم زخم هستند. رسول اکرم (ص) می فرماید: «چشم زخم حق است و قله کوه را پایین می آورد» 7]] در حدیث دیگری رسول خدا (ص) می فرماید: « همانا چشم زخم انسان را داخل قبر می کند و شتر را وارد دیگ می کند».[8]

سیره پیامبر اکرم (ص) نیز گواه این است که ایشان چشم زخم را امری واقعی می دانستند و برای مقابله با آن راهکارهایی را می فرمودند و خود نیز این راهکارها را به کار می بردند.

روایت شده که امام حسن و حسین (ع) در اثر چشم زخم مریض می شوند و پیامبر خدا (ص) برای بهبودی آنها به سفارش جبرئیل (ع) از حرز و دعای خاصی استفاده می کند.[9]

در حدیثی امام صادق (ع) برای در امان ماندن از چشم زخم سفارش می­کند که سه بار ذکر « ما شاء الله لا حول و لا قوٌة الٌا بالله العلیٌ العظیم» گفته شود.

اسفند و چشم زخم: در روایات «اسفند» که به عربی «حَرمَل» نامیده میشود، برای درمان بیماری های روحی و جسمی سفارش شده است؛ ولی به طور خاص برای درمان و جلوگیری از چشم زخم سفارش نشده است. در روایاتی که درباره گیاه اسفند نقل شده است، به جنبه دارویی بودن این گیاه پرداخته شده است. برای درمان برخی بیماری های روحی؛ مثل ترس، استفاده از این گیاه سودمند دانسته شده است.

1.  کوفی، محمد بن محمد، الجعفریات، ص 244، مکتبة نینوی الحدیثة، تهران، بی تا.
2. ترجمه الهی قمشه ای، مهدی، چاپ دوم، لقاء، 1381ش.
3. طبرسی، فضل بن حسن، ج3 ، ص 248، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1379 ق.
4. ترجمه الهی قمشه ای.
5. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 20، ص 50، چاپ پنجم، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1372 ش.
6. کاشانی، فتح الله ، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، ج 9، ص 390، چاپ دوم، کتاب فروشی اسلامیه، تهران، 1344 ش؛ قمی، عباس، سفینة البحار، ج 6، ص 590، چاپ دوم، دار الاسوه، ایران، 1416 ق.
7. شریف رضی، المجازات النبویة، ص 367، منشورات مکتبة بصیرتی، قم، بی تا.
8. مجیدی، غلام حسین، نهج الفصاحة، ج 2، ص 704، چاپ اول، مؤسسة انصاریان، قم، 1379 ه. ش؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 60، ص 39، چاپ اول، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 ه. ق.
9. بحارالانوار، ج 92، ص 132، و ج 60، ص