پنجشنبه 8 آذر 1403
از توهم دانش تا انتشار شایعه
توسعه روز افزون فناوری های نوین ارتباطی و گستره متنوع شبکه های اجتماعی،آسیب های این عرصه را به میزان چشمگیری در قشر جوان و نوجوان جامعه تشدید کرده ،معضلی که به اعتقاد اساتید علوم ارتباطات و جامعه شناسان راهکار برون رفت از آن را باید در تقویت سواد رسانه ای جستجو کرد.
به گزارش شبنم همدان به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان : برخی از اندیشمندان و صاحب نظران جامعه شناسی دوران معاصر را،عصر ارتباطات می نامند،دورانی که رسانه ها و شبکه های اجتماعی هدایت کننده اصلی افکار و اذهان عمومی است.
اگر دیروز از رسانه ها صرفا به عنوان ابزاری برای اطلاع رسانی یاد می شد،لیکن امروز به عنوان مولفه ای تعیین کننده به شمار می روند که در تصمیم سازی ها نیز نقشی موثر ایفا می کنند.
در طول یک دهه اخیر،عرصه دیجیتال با توسعه و رشد جهنده تامل برانگیزی همراه شد و از این تحولات رسانه ها نیز بی نصیب نماندند و علاوه بر تحولاتی شگرف در سرعت و شیوه اطلاع رسانی،فناوری های نوظهوری تحت عنوان شبکه های اجتماعی جریان اطلاع رسانی را با تغییرات عمیقی مواجه ساختند.
این تحولات آنقدر سریع و پرشتاب بود که به صراحت می توان عنوان کرد،شاید یک دهه پیش،تصور امکانات امروزی قابل پیش بینی نبود.
در این هیاهو و گرماگرم فراگیری تجهیزات و نرم افزارهای رسانه ای و ارتباطی،کمتر به فرهنگ سازی برای بهره گیری از چنین ظرفیت ها و فرصت هایی در میان کاربران جوان و نوجوان جامعه پرداخته می شود.
یکی از کارکرد های فرهنگ،بستر سازی و زمینه سازی برای استفاده صحیح و اصولی از علم و تکنولوژی روز است.
علوم،فناوری ها و تجهیزاتی که باعث تسهیل امور زندگی و البته تسریع رشد و شکوفایی هر جامعه ای می شود اما فقدان فرهنگ صحیح استفاده از آن نیز خود معضلی است که می توان فرصت ها را به تهدیدی جدی مبدل کند.
فراگیری مضاعف شبکه های ارتباطی و توسعه روز افزون آن،جامعه را در برابر تجربیات جدیدی قرار داده که از قضا از جذابیت های بسیاری نیز برخوردار است،شرایطی که پیش از این به ذهن کمتر کسی خطور می کرد،یکی از این تکنولوژی ها مشمول گوشی های هوشمند و شبکه ارتباطی،اجتماعی همچون تلگرام می شود،عرصه ای که در آن،بازنشر و تبادل اطلاعات در کوتاهترین زمان ممکن محقق می شود.
سیل اخبار، اطلاعات، تحلیل ها، گزارشات، نظرها، لطیفه ها، نکات علمی، عکس ها و فیلم ها و... چنان هجمه سنگینی بر مخاطبان جوان و نوجوان تحمیل می کند که این روزها از سوی برخی صاحب نظران از آن تحت عنوان هجوم داده های اطلاعاتی یاد می شود.
در طول سالیان اخیر،انبوهی از کاربران ایرانی و عمدتا اقشار جوان جامعه به عضویت شبکه تلگرام پیوسته اند،طبق آمارهای ارائه شده در حال حاضر قریب به 25 میلیون ایرانی،تحت پوشش این شبکه قرار دارند و به واقع نزدیک به 40 درصد از مشتریان شبکه تلگرام را ایرانیان تشکیل داده اند.
این استقبال انبوه ایرانیان از شبکه مذکور،نگرانی هایی را در ابعاد گوناگون به همراه داشته است که در ذیل این گزارش به مواردی از آن اشاره می شود.
*شیوع سواد کاذب
برخی از کارشناسان و صاحبنظران معتقدند،در لا به لای حجم انبوه اطلاعات و داده ها،تهدیدهایی جدی وجود دارد،تهدیدهایی که فرهنگ،جامعه،خانواده و گاه اخلاق را به چالش می کشد و این وضعیت لزوم فراگیری سواد رسانه ای را در میان اقشار جامعه و بخصوص جوانان و نوجوانان تشدید می کند.
سودابه لطیفی،جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان، در تشریح پیامدهای رشد روز افزون شبکه های اجتماعی عنوان کرد:یکی از اصلی ترین مضرات این نوآوری و فناوری های پیشرفته امروزی همچون شبکه های اجتماعی تلگرام شیوع سواد پرمحتوا اما بی پایه است.
وی افزود:در این فضا و شرایط که مکررا حجم انبوهی از داده ها در اختیار افراد تحت پوشش و کاربران ایرانی قرار می گیرد،کمتر فرصتی برای اندیشه ورزی،تحلیل و تشخیص سره از ناسره و تفکر در خصوص تحولات و چرایی پدیده ها باقی می ماند.
این جامعه شناس عنوان کرد:به تعبیر دیگر در این فضا و شرایط،بخش قابل توجهی از کاربران صرفا دریافت کننده مطالب هستند،دریافت هایی که یقینا می تواند بسیار متنوع و متکثر باشد،اما در عقبه آن تحلیل و ارزیابی دقیقی وجود ندارد و این اطلاعات رفته رفته در ذهن مخاطبان رسوب می کند و به تدریج،فرد گمان می کند از سواد قابل توجهی برخوردار است.
لطیفی گفت:در واقع امر،این سواد مجموعه ای از حفظیات است که مبانی علمی آن لزوما محکم و متقن نیست،و از سویی دیگر در این غوغا و سیل اطلاعاتی کمتر تلاشی برای فهم و راستی آزمایی آن می شود.
وی افزود:این عارضه زمانی پر رنگ تر و مخرب تر می شود که فرهنگ صحیح مطالعه و کتابخوانی نیز در جامعه ضعیف است و مجموعه داده های دیجیتالی که در صحت علمی آن نیز جای بسی شک و ابهام وجود وارد بسان نظریاتی کارشناسی در ذهن کاربران می نشیند و از قضا بعد از مدتی به گفتمان و اندیشه ای مبدل می شود که فرد گمان می کند به یک صاحبنظر و صاحب اندیشه مبدل شده،در صورتیکه واقعیت ماجرا چیز دیگری است.
*از توهم دانش تا انتشار شایعه
لطیفی در تشریح مضرات این سبک و سیاق از تبادل اطلاعات اظهار داشت:در شرایطی که فرد دچار توهم دانش و سواد می شود،گمان می کند هر آنچه که در شبکه های اجتماعی مطالعه کرده،حقیقت و واقعیت مصرح است و هر نظر مخالفی را با شدیدترین واکنش پاسخ می دهد.
وی افزود:از آنجا که بخش قابل توجهی از اطلاعات دریافت شده بدون مبانی علمی است به تبع در مجادلات و مباحث علمی که نیازمند ارائه و طرح ادله منطق محور و اصولی است،ذهن با بن بست مواجه شده و اگر نگوییم در تمامی موارد اما در اغلب قریب به اتفاق مواقع واکنش بعدی پرخاشگری خواهد بود و این رفتار خشن بخاطر عدم استمرار بحث و هراس از محرز شدن اندیشه تهی از مبانی است.
لطیفی عنوان کرد:در چنین شرایطی به تدریج مناسبات علمی میان کاربران به چنان جَمود و دُگم اندیشی مواجه می شود که تضارب آراء جای خود را به تنازع آراء می دهد و چنین مجموعه ای قادر به پویایی و بالندگی سازنده نخواهد بود.
این جامعه شناس در ادامه عنوان کرد:در چنین فضایی،اذهان و افکار عمومی براحتی دستخوش تبلیغات رسانه های معاند و شایعه ساز قرار می گیرد و به واقع بستری فراهم می شود که مطالب به ظاهر علمی اما بی پایه،نشر و بازنشر می شود.
لطیفی گفت:البته نباید از نظر دور داشت که ضرورتا شبکه های اجتماعی همچون تلگرام نمی تواند به عامل ناهنجاری علمی و رفتار منتهی شود و نارسایی های اشاره شده عموما در جوامعی شکل می گیرد که فرهنگ صحیح اصولی استفاده از تکنولوژی قبل از ورود،رشد پیدا نمی کند و این امر بسیار آسیب زا است.
این جامعه شناس عنوان کرد:در خصوص کیفیت مطالب و اطلاعات نیز شرایط اجتماعی دخیل و اثر گذار است و به عبارت دیگر نمی توان گفت مناسبات اطلاعاتی و ارتباطی در شبکه های اجتماعی در جوامع مختلف یکسان است و به واقع این فرهنگ است که محتوای مطالب مطروحه در چنین شبکه هایی را سمت و سو می دهد.
وی افزود:در صورت فرهنگ سازی صحیح و منطقی،بطور یقین توفیقات بسیار سازنده ای از چنین امکانات و ظرفیت هایی به دست می آید و حتی به ابزاری برای توسعه و رشد علم و دانش مبدل خواهد شد.
*چه باید کرد ؟
کبری افراشته دانش آموخته رشته علوم ارتباطات در گفت و گو با خبرنگار گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان، در تشریح راهکارهای مهار چنین آسیب هایی عنوان کرد:با عنایت به آسیب هایی که از پس چنین شبکه هایی ظهور و بروز پیدا می کند برخی نظر به فیلترینگ آن دارند و برخی دیگر معتقدند بایدکنترل صحیح و هوشمندانه ای برآن اعمال شود.
وی افزود: به نظر بنده فرهنگ سازی،اطلاع رسانی و تولید محتوای اصولی و صحیح از طریق مجاری ذیربط ،اصلی ترین راهکار برون رفت از چنین معضلاتی است.
کارشناس ارشد علوم ارتباطات عنوان کرد: شکی نیست که بهره گیری از تجهیزات و ادوات موجود در هر جامعه ای مطلقا خوب و بد نیست و این کاربران و بازیگران شبکه های اجتماعی هستند که به آن سمت و سو می دهند.
وی افزود:برای مهارآسیب های شبکه های اجتماعی نباید فناوری را زیر سوال برد بلکه باید با برنامه ریزی هوشمندانه در سه مقطع کوتاه مدت،میان مدت و بلند مدت مخاطرات آن را رفع و دفع کرد.
موارد اشاره شده تنها بخشی از آسیب های شبکه ای اجتماعی همچون تلگرام محسوب میشود و با بررسی های هرچه بیشتر با موارد بسیاری از فرصت ها و تهدیدات اجتماعی مواجه می شویم که در مجالی دیگر به ابعاد بیشتری از مخاطرات چنین شبکه ها و فناوری هایی پرداخته خواهد شد.
انتهای پیام/ص
نسخه مناسب چاپ
دیدگاه شما